Nieuwsbericht

Het was geen goed jaar voor de brandnetelvlinders. Na het droge voorjaar moesten de rupsen zich in mei en juni tevreden stellen met brandnetels van een matige kwaliteit. Blijkbaar werkt dat door in de volgende generaties. Want als de poppen eind juni uitkomen, moeten de vlinders meteen besluiten wat ze gaan doen: een overwinteringsplek zoeken of juist ‘aan de voortplanting’ gaan werken. Daarvoor moeten de vrouwtjes de eieren ontwikkelen en paren met de mannetjes. Dit proces wordt vermoedelijk hormonaal gestuurd, en dan zal de kwaliteit van het voedsel en de temperatuur vast meespelen. De temperatuur was dit jaar het probleem niet (integendeel!), maar de voedselkwaliteit voor de rupsen wel. Het landkaartje, ook een soort waarvan de rupsen zijn gespecialiseerd op brandnetel, vloog het afgelopen jaar in drie generaties, die min of meer even groot waren als het gemiddelde over de afgelopen 30 jaar en deze soort onttrekt zich dus aan de negatieve trend.

Atalanta

De atalanta deed het dit voorjaar heel goed. Al vroeg vlogen er veel rond; ongetwijfeld een mix van overwinteraars en migranten uit het zuiden. Maar begin juli kwam de klad erin. Terwijl normaal gesproken de soort dan pas talrijk wordt, daalden de aantallen fors. Pas de afgelopen weken liepen ze weer wat op.

Dagpauwoog

De dagpauwoog had vorig jaar natuurlijk een grote eerste en tweede generatie, dus waren veel vlinders in overwintering gegaan. Dat zagen we dit voorjaar terug, met duidelijk meer aantallen dan normaal. De eerste generatie was er vroeg bij en al in de eerste week van juli piekte de soort. Maar deze vlinders gingen vrijwel allemaal in overwintering. In de weken die volgden, werden maar weinig rupsen gevonden. De tweede generatie was zo goed als afwezig.

Gehakkelde aurelia

Bij de gehakkelde aurelia zien we ook dat de eerste generatie steeds eerder gaat vliegen. Maar waar vroeger vaak een tweede generatie kwam in september, was die al duidelijk kleiner tussen 2015 en 2024 en dit jaar was hij zo goed als afwezig: alle gehakkelde aurelia’s in de zomer hadden een plek gezocht om te overwinteren.

Kleine vos

Dit patroon zien we nog iets sterker bij de kleine vos. Vóór 2014 was die, ook in het vroege voorjaar, al veel talrijker. Vervolgens produceerde de vlindersoort twee of drie generaties in de zomer en uiteindelijk zaten de tuinen in augustus vol met kleine vossen. Dit beeld is nu in het noorden van Nederland af en toe nog te zien, maar in de rest van Nederland is dit een beeld dat alleen mensen die voor 2014 begonnen met vlinders kijken zich nog herinneren. De afgelopen tien jaar verschoof het patroon nog verder. De tweede generatie (in augustus) werd steeds kleiner: de vlinders van de eerste (juni) generatie gingen meer en meer in overwintering. In 2025 vloog de eerste generatie al eind mei, en die vlinders gingen zich maar voor een klein deel voortplanten. De meeste gingen meteen in overwintering. Daarmee ontbreekt ook het ‘vermenigvuldigingseffect’ dat deze soort vroeger altijd had, met na de eerste generatie een duidelijk grotere tweede en soms zelfs een nog grotere derde generatie. Al die vlinders gingen dan in overwintering en het volgende voorjaar zag je overal kleine vossen.

• Het meetnet vlinders is een onderdeel van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM).

Tekst: Chris van Swaay en Kars Veling, De Vlinderstichting
Beeld: Kars Veling (leadfoto: kleine vos); Chris van Swaay, De Vlinderstichting; Ad Sprang ; NEM