hommelvlinder Hemaris tityus

Zowel in Nederland als in België wordt de hommelvlinder met zijn transparante vleugels als uitgestorven beschouwd.
Familie
pijlstaarten (SPHINGIDAE)
Onderfamilie
Macroglossinae / Hemaris tityus
Groep
Nachtvlinder die dagactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Zeer zeldzaam. De laatste bevestigde waarneming dateert uit 1995 in Zuid-Holland.

Rode lijst
verdwenen

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 18-21 mm. Een compact gebouwde kleine pijlstaart met transparante, donkerbruin omzoomde vleugels. De vlinders lijken op hommels en wolzwevers; ze zijn echter veel groter en beweeglijker en strijken niet neer bij het foerageren. Kenmerkend is de tamelijk brede cel, die in het wortelveld langs de voorrand van de voorvleugel ligt en die niet door aders in kleinere cellen is opgedeeld. Op het achterlijf bevinden zich twee smalle zwartachtige banden, die gedeeltelijk verdoezeld worden door goudkleurige haren. In de loop van de vliegtijd verdwijnen de goudkleurige haren en worden de zwarte banden beter zichtbaar. Bij verse exemplaren hebben de vleugels een heel dunne laag grijze schubben, die de vlinder tijdens de eerste vlucht echter al verliest.

Kenmerken rups

Tot 35 mm; lichaam witachtig groen tot blauwachtig groen, variabel getekend met purperachtig of bruinachtig rode vlekjes op rug en flanken; onderzijde purperachtig; hoorn op segment elf korrelig, recht, roodachtig bruin; kop groen. Tegen de tijd van verpoppen verkleurt de rups naar roodachtig.

Gelijkende soorten vlinder

Bij de glasvleugelpijlstaart (H. fuciformis) zijn de zomen langs de vleugelranden meer roodachtig bruin en bovendien veel breder. Bovendien ontbreekt de kenmerkende open cel in het wortelveld en is de korte centrale dwarsader dikker. Zie ook de kolibrievlinder (Macroglossum stellatarum).

kolibrievlinder
Macroglossum stellatarum
SPHINGIDAE: Macroglossinae

glasvleugelpijlstaart
Hemaris fuciformis
SPHINGIDAE: Macroglossinae

Vliegtijd en gedrag

Mei-juni in één generatie, soms een partiële tweede generatie in augustus. De vlinders vliegen overdag bij zonnig weer, vooral aan het eind van de ochtend en het begin van de middag. Ze bezoeken bloemen van onder andere hondsdraf, slangenkruid, gewone rolklaver, rododendron, sering en spoorbloem.

Levenscyclus

Rups: juni-augustus. De soort overwintert als pop in een losse cocon in de strooisellaag of in de grond.

Waardplanten

Blauwe knoop en beemdkroon.

Habitat

Vooral blauwgraslanden, natte weilanden en licht begraasde kalkgraslanden; soms ook moerassen, heiden en tuinen.

Zeldzaamheid

Zeer zeldzaam. De laatste bevestigde waarneming dateert uit 1995 in Zuid-Holland.

België

Zeer zeldzaam. Komt erg lokaal voor in Namen.

Mondiaal

Van de Pyreneeën via heel West-, Midden- en Oost-Europa naar het noorden van de Britse eilanden, Zuid-Scandinavië en Noord-Rusland. Ook in het Middellandse Zeegebied, maar niet in Spanje en Portugal, niet op Sardinië, Zuid-Griekenland, Kreta en Cypres. In Noord-Afrika in de Midden-Atlas. Naar het oosten via Klein-Azië en de Zwarte Zee tot de Kaspische Zee en Oost-Iran.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Narrow-bordered Bee Hawk-moth
Duitse naam
Skabiosenschwärmer
Franse naam
le Sphinx bourdon , le Sphinx bombyliforme , le Sphinx de la scabieuse
Oud Nederlandse naam
beek-glasvleugelpijlstaart, glasvleugelpijlstaart, knautia glasvleugelpijlstaart, scabiosepijlstaart, smalgerande hommelvlinder
Synoniemen
Hemaris scabiosae, Hemaris bombyliformis, Macroglossa bombyliformis
Toelichting Nederlandse naam

De hommelvlinder lijkt op een hommel, maar is groter en beweeglijker.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Hemaris: hemera is de dag, wijzend op het dagactieve karakter van dit genus.
tityus: Tityus was een reus die amoureuze bedoelingen had met Diana en voor straf moest hij uitgestrekt op de grond van de onderwereld liggen terwijl aasgieren of slangen zijn steeds weer aangroeiende lever oppeuzelden, aldus Ovidius in zijn Metamorphoses. De omvang van Tityus besloeg negen acres ( is 9 x 0,4047 ha).

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)
Ondersoorten

Hemaris scabiosae (Zeller, 1869); Hemaris bombyliformis Esper; Macroglossa bombyliformis sensu Ochsenheimer, 1808

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie pijlstaarten (SPHINGIDAE)

dennenpijlstaart
Sphinx pinastri

windepijlstaart
Agrius convolvuli

gestreepte pijlstaart
Hyles livornica

wolfsmelkpijlstaart
Hyles euphorbiae

populierenpijlstaart
Laothoe populi

groot avondrood
Deilephila elpenor

alle soorten uit deze familie