gewone worteluil Agrotis exclamationis

Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Noctuinae / Agrotis exclamationis
Groep
Nachtvlinder die zowel dagactief als nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 15-19 mm. Een zeer variabele soort die te herkennen is aan de donkere kraag met dikke zwarte band in de vorm van een vlakke V; zelfs bij zeer donkere exemplaren is deze goed zichtbaar. De uilvlekken vallen goed op en de smalle langgerekte tapvlek is altijd donker gevuld; de niervlek is vrijwel altijd donkerder dan de ringvlek. De middelste dwarslijnen en de golflijn zijn doorgaans goed te zien. De grondkleur varieert van lichtbruin of grijsachtig bruin tot donkerbruin of bijna zwart. Het mannetje heeft ongeveerde antennen, is meestal vrij licht van kleur en heeft een witachtige achtervleugel; het vrouwtje is donkerder en heeft een grijze achtervleugel. Soms komen exemplaren voor waarbij de niervlek en de ringvlek met elkaar verbonden zijn; ook kunnen deze vlekken onduidelijk of vervormd zijn.

Kenmerken rups

Tot 38 mm; lichaam roodachtig bruin, onderzijde grijsachtig wit; over de rug drie donkerroodachtige lengtestrepen en soms een rij donkere, wigvormige vlekken; lichaamsharen op donkerbruine vlekjes ingeplant; kop geelachtig bruin met donkerbruine tekening.

Gelijkende soorten vlinder

Zie de gewone velduil (A. segetum) en de geoogde worteluil (A. clavis).

gewone velduil
Agrotis segetum
NOCTUIDAE: Noctuinae

geoogde worteluil
Agrotis clavis
NOCTUIDAE: Noctuinae

Gelijkende soorten rups

Zwartvlakworteluil (Euxoa obelisca), graanworteluil (Euxoa tritici), rookkleurige worteluil (Euxoa nigricans), variabele worteluil (Euxoa cursoria), witvlekworteluil (Euxoa lidia), grijze worteluil (Agrotis cinerea), bonte worteluil (Agrotis vestigialis), puta-uil (Agrotis puta), gewone velduil (Agrotis segetum), grote worteluil (Agrotis ipsilon), geoogde worteluil (Agrotis clavis) en duinworteluil (Agrotis ripae).
Let op: de rupsen van de Euxoa- en de Agrotis-soorten zijn erg moeilijk uit elkaar te houden.
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

zwartvlakworteluil
Euxoa obelisca
NOCTUIDAE: Noctuinae

graanworteluil
Euxoa tritici
NOCTUIDAE: Noctuinae

rookkleurige worteluil
Euxoa nigricans
NOCTUIDAE: Noctuinae

variabele worteluil
Euxoa cursoria
NOCTUIDAE: Noctuinae

witvlekworteluil
Euxoa lidia
NOCTUIDAE: Noctuinae

grijze worteluil
Agrotis cinerea
NOCTUIDAE: Noctuinae

bonte worteluil
Agrotis vestigialis
NOCTUIDAE: Noctuinae

duinworteluil
Agrotis ripae
NOCTUIDAE: Noctuinae

geoogde worteluil
Agrotis clavis
NOCTUIDAE: Noctuinae

grote worteluil
Agrotis ipsilon
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone velduil
Agrotis segetum
NOCTUIDAE: Noctuinae

puta-uil
Agrotis puta
NOCTUIDAE: Noctuinae

Vliegtijd en gedrag

Begin mei-half oktober in twee generaties. De vlinders komen goed op licht; ze bezoeken bloemen en komen op smeer.

Levenscyclus

Rups: juli-april. De rups gaat tot in oktober door met eten en verbergt zich overdag in de strooisellaag of in losse grond. De volgroeide rups overwintert in een ondergrondse cel, waarin in het voorjaar ook de verpopping plaatsvindt.

Waardplanten

Diverse kruidachtige planten.

Habitat

Vooral tuinen, weilanden en akkers, maar ook allerlei andere plaatsen.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

Belgiƫ

Zeer algemeen in het hele land.

Mondiaal

Alle Europese landen en tot in Oost-Azië. In het noorden tot de poolcirkel, naar het zuiden en oosten tot het Middellandse Zeegebied en Voor-Azië.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Heart and Dart
Duitse naam
Ausrufungszeichen
Franse naam
le Double-Tache , le Point d'exclamation
Oud Nederlandse naam
aardrupsuil, bruingrijze aarduil, grasuiltje
Synoniemen
Scotia exclamationis
Toelichting Nederlandse naam

De Agrotis- en Euxoa-soorten werden samengevoegd onder de groepsnaam worteluil. De rupsen hebben een relatie met plantenwortels.
Deze worteluil is in bijna het hele land een gewone soort.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Agrotis: agrotes is van het veld, iemand van het platte land. Grasland is meer het habitat dan bossen. Deze naam werd als eerste door Hübner voorgesteld (1806).
exclamationis: exclamatio is een uitroep, hier een uitroepteken. Naar de vlek op de voorvleugel die Linnaeus omschrijft als: ''een kort maar tamelijk breed zwart lijntje'.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

zwart weeskind
Mormo maura

kromzitter
Asteroscopus sphinx

grote worteluil
Agrotis ipsilon

tweestreepgrasuil
Mythimna turca

gele uil
Enargia paleacea

nazomeruil
Ammoconia caecimacula

alle soorten uit deze familie