Eikenprocessierups

De eikenprocessierups kan in hogere dichtheden een bedreiging vormen voor de menselijke gezondheid. De risico’s worden vooral veroorzaakt door de vrijkomende brandharen die de rupsen hebben vanaf hun vierde vervelling. De aanwezigheid van de rups is een natuurlijk verschijnsel, vergelijkbaar met wespen of teken. Over het algemeen zorgt de natuur zelf voor een acceptabel aantal van elke soort. De afgelopen jaren is echter gebleken dat dit evenwicht op bepaalde plaatsen niet wordt bereikt. Dit geldt met name in lanen met eiken. Daar zijn onvoldoende natuurlijke vijanden van de rups aanwezig. Soms kunnen zich vooral in eikenlanen plaagsituaties voordoen waarbij bestrijding gewenst of zelfs onvermijdelijk is. Klik op de soortenpagina van de eikenprocessierups voor een verspreidingskaart van het voorkomen in Nederland.

Er zijn verschillende beschermde en bedreigde vlindersoorten waarvan rupsen op en direct in de buurt van eikenbomen leven in dezelfde periode dat eikenprocessierups aanwezig is. Toepassing van chemische of biologische bestrijdingsmiddelen op plaatsen waar beschermde vlindersoorten voorkomen, is strafbaar in het kader van de Flora - en faunawet.

Om professionele beheerders te helpen goede beheerkeuzen te maken is een leidraad opgesteld, inclusief een stappenplan. Door dit stappenplan te volgen kan men komen tot een afgewogen en verantwoord beheer.

Leidraad beheersing eikenprocessierups

De Vlinderstichting steunt beheerders daarnaast met informatie over het voorkomen van bedreigde vlindersoorten in gebieden waar de eikenprocessierups aanwezig is. Zo kan een weloverwogen afweging worden gemaakt of en zo ja hoe de bestrijding moet worden aangepakt.

De nieuwe natuurwet, die begin 2017 in werking trad, beschermt alle dagvlinders van de Rode Lijst. Dat betekent dat ook bij de bestrijding van rupsen van de eikenprocessierups rekening gehouden moet worden met bedreigde en beschermde vlinders. De Vlinderstichting heeft zogenaamde beheerkaarten gemaakt. Die geven aan waar beschermde vlinders voorkomen langs wegen in gemeentes.

Hiertoe zijn  alle waarnemingen geselecteerd van alle soorten dagvlinders die volgend de nieuwe Natuurwet actief beschermd worden. Dit zijn de soorten van de Rode Lijst dagvlinders uit de categorieën ‘ernstig bedreigd’, ‘bedreigd’ en ‘kwetsbaar’. U kunt de complete lijst met gebruikte soorten hieronder bekijken.

Dagvlinders zijn relatief plaatstrouw, maar kunnen in beperkte mate in een gebied migreren. Bij de interpretatie van de grootte van het leefgebied van de vlinders is daarom uitgegaan van een bufferzone van 250 meter rondom de waarnemingslocaties. Alle verharde wegen die zich in het waarnemingsgebied van een of meer soorten uit bovengenoemde selectie of de bufferzone bevinden zijn gemarkeerd als gevarenzone. Tevens zijn de waarnemingen buiten 1 kilometer van de gemeentegrens ook meegenomen. De vlinderwaarnemingen zelf zijn niet op de kaart weergegeven.

De soorten die ernstig bedreigd of bedreigd zijn worden in de nieuwe natuurwet strikt beschermd, ofwel passief beschermd. Ze mogen bijvoorbeeld niet worden gevangen of gedood. Op locaties waar deze soorten voorkomen, mag niet worden gespoten met biologische dan wel chemische middelen plaatsvinden waarbij rupsen van vlinders gedood worden. Deze locaties zijn op de kaarten in rood aangegeven.

De overige soorten dagvlinders die gebruikt zijn in de analyse zijn actief beschermd. Bij aanwezigheid van deze soorten geldt de zorgplicht in het kader van de nieuwe natuurwet. Dat wil zeggen dat men rekening dient te houden met deze vlindersoorten bij de afweging om al dan niet een bestrijding van eikenprocessierups uit te voeren met middelen, die voor vlinders non-selectief zijn. Activiteiten zoals monitoring in het voorgaande jaar, informatie inwinnen over de plaagdruk van eikenprocessierups in de omgeving, en het bijhouden van klimaatomstandigheden tijdens de eerste twee weken na de uitkomst van de rupsen, ondersteunen de afweging of er risico op overlast voor mensen wordt verwacht. In het geval dat een groot risico op overlast voor mens en dier wordt verwacht, kan men besluiten tot het uitvoeren van een bespuiting (zie: ‘Beslisschema Beheersing Eikenprocessierups’ op de website van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. De locaties met soorten dagvlinders waarvoor deze zorgplicht geldt, zijn in blauw weergegeven. Bij overlap tussen actieve en passieve soorten wordt de kleur paarsachtig.

Langs (en direct rondom) de op de kaarten rood gemarkeerde wegen en weggedeelten mag vanwege de aanwezigheid van beschermde vlindersoorten niet worden bestreden met chemische en biologische middelen die dodelijk zijn voor rupsen. Middelen die specifiek alleen de eikenprocessierups doden zijn momenteel niet beschikbaar.

Langs (en direct rondom) de op de kaarten blauw gemarkeerde wegen en weggedeelten wordt geadviseerd om de eikenprocessierups alleen na een zorgvuldige afweging biologisch te bestrijden.

Methoden die zonder nadelige gevolgen voor andere vlindersoorten, uitgezonderd eikenprocessierups, kunnen worden toegepast, zijn het mechanisch of thermisch verwijderen van de nesten en de rupsen. Zie voor meer informatie de bijlage 'Relevante beslisfactoren bij de verschillende bestrijdingsmethoden' op de site van de NVWA.

Hieronder is de lijst met soorten dagvlinders aangegeven die gebruikt zijn bij de analyse en samenstelling van de beheerkaarten. 

Wettelijk beschermde soorten

In de nieuwe natuurwet worden de volgende soorten actief beschermd. De meeste van hen staan ook op de Rode Lijst dagvlinders.

Soort vlinder (dikgedrukt: ook passief beschermd, rest: alleen actief)
aardbeivlinder
bont dikkopje
bosparelmoervlinder
boswitje
bruin blauwtje
bruin dikkopje
bruine eikenpage
bruine vuurvlinder
donker pimpernelblauwtje
duinparelmoervlinder
dwergblauwtje
dwergdikkopje
gentiaanblauwtje
groot dikkopje
groot geaderd witje
grote ijsvogelvlinder
grote parelmoervlinder
grote vos
grote vuurvlinder
grote weerschijnvlinder
heideblauwtje
heivlinder
iepenpage
kalkgraslanddikkopje
keizersmantel
klaverblauwtje
kleine heivlinder
kleine ijsvogelvlinder
kleine parelmoervlinder
kommavlinder
moerasparelmoervlinder
pimpernelblauwtje
purperstreepparelmoervlinder
rode vuurvlinder
rouwmantel
sleedoornpage
spiegeldikkopje
tijmblauwtje
tweekleurig hooibeestje
vals heideblauwtje
veenbesblauwtje
veenbesparelmoervlinder
veenhooibeestje
veldparelmoervlinder
woudparelmoervlinder
zilveren maan
zilverstreephooibeestje
zilvervlek

De kaarten zijn samengesteld op basis van waarnemingen uit de nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) uit de periode 2007-2017. De waarnemingen moeten een nauwkeurigheid kleiner dan 1000 meter hebben om gebruikt te worden. De NDFF bevat ruim 5,5 miljoen waarnemingen en is daarmee het meest volledige bestand met dagvlinderwaarnemingen in Nederland.

De hier gepresenteerde gegevens zijn uitsluitend geschikt voor gebruik bij de bestrijding van de eikenprocessierups. De gegevens zijn maximaal vier seizoenen bruikbaar, daarna wordt geadviseerd om een update van de beheerkaarten te laten maken. De Vlinderstichting kan geen verantwoordelijk aanvaarden voor schade toegebracht aan populaties of gebieden waar geen gegevens van bekend zijn bij De Vlinderstichting.

De Vlinderstichting heeft geen verantwoordelijkheid voor gegevens ontleend aan oudere versies dan de hier gepresenteerde beheerkaarten.

Copyright © De Vlinderstichting, Wageningen, uitgave voorjaar 2017.

De beheerkaarten zijn gemaakt door De Vlinderstichting in samenwerking met het Aanspreekpunt Eikenprocessierups bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de ‘Expertgroep eikenprocessierups’.