Eikenprocessierups

Het beheer van de eikenprocessierups is geen eenvoudige opgave. Om gezondheidsklachten te voorkomen wordt eikenprocessierups bestreden, maar het blijkt in de praktijk niet eenvoudig op het juiste moment op de meest effectieve manier op te treden. Vanuit de wet natuurbescherming mag er geen gebruik gemaakt worden van bestrijdingsmiddelen op plekken waar bedreigde vlindersoorten voorkomen.

Daarom maakt De Vlinderstichting beheerkaarten. Daarop is te zien waar vlinders die bescherming genieten onder de Wet Natuurbescherming of als bedreigd op de rode lijst staan, voorkomen in uw werkgebied. De Vlinderstichting rekent een tarief van €496,10 inclusief BTW voor uw gemeente. 

De Vlinderstichting is voorstander van zoveel mogelijk werken zonder ‘chemische of biologische’ bestrijdingsmiddelen en andere niet-specifieke methoden, bijvoorbeeld vallen. Ook buiten de plekken waar beschermde soorten voorkomen zal zeer zorgvuldig moeten worden afgewogen op welke wijze men de overlast kan beperken. Hier vindt u meer informatie.

Vraag een beheerkaart aan

De provincie Gelderland heeft ook in 2023 weer een beheerkaart laten maken voor alle gemeenten in de provincie. Deze wordt door hun gratis ter beschikking gesteld zodat alle gemeenten kunnen zien waar niet gespoten mag worden. 

De kaart is zoals hierboven te bekijken via het beschikbare html-bestand. Deze is hier te bekijken (let op, het laden kan vanwege het formaat even duren). Om hem het beste te kunnen openen kan het html bestand worden gedownload en geopend worden vanaf de plek waarnaar het bestand is gedownload.

Indien u de achterliggende shapefile van de wegen of de buffers wilt hebben, dan kunt u deze hier als zipbestand downloaden. Deze kaart is begin januari 2023 gemaakt. In het bestand zitten twee shapefiles: één shapefile waarop de buffers rond de waarnemingen zijn aangegeven en de andere shapefile met de uitgesneden wegen die in die buffer liggen. De shapefiles kunnen in een GIS-programma worden ingelezen.

De Wet Natuurbescherming, die begin 2017 in werking trad, beschermt bijna alle dagvlinders van de Rode Lijst en twee soorten nachtvlinders; de Spaanse vlag en de teunisbloempijlstaart. Dat betekent dat ook bij de bestrijding van rupsen van de eikenprocessierups rekening gehouden moet worden met bedreigde en beschermde vlinders. De beheerkaart geeft aan waar bedreigde en beschermde vlinders voorkomen langs wegen in gemeentes. Wees bewust dat van de nachtvlinders maar twee van de 2350 van de in Nederland voorkomende soorten nachtvlinders wettelijk beschermd is. Preventieve bestrijding doodt niet alleen de eikenprocessierupsen die met dit middel in aanmerking komen maar ook alle andere vlinderrupsen. Zie voor meer informatie ook dit artikel. Maak dus in alle gevallen een weloverwogen afweging waar de eikenprocessierupsen worden bestreden.

Langs (en direct rondom) de op de kaarten rood gemarkeerde wegen en weggedeelten mag vanwege de aanwezigheid van beschermde vlindersoorten vanuit de Wet Natuurbescherming niet worden bestreden met chemische en biologische middelen die dodelijk zijn voor rupsen. Middelen die specifiek alleen de eikenprocessierups doden zijn momenteel niet beschikbaar.

Langs (en direct rondom) de op de kaarten blauw gemarkeerde wegen en weggedeelten wordt geadviseerd om de eikenprocessierups alleen biologisch te bestrijden en na een zorgvuldige afweging. Op deze trajecten zijn vlinders waargenomen die geen directe bescherming genieten vanuit de Wet Natuurbescherming maar wel op de rode lijst staan vanwege hun bedreigde status. Voor deze rode lijst soorten geldt een hoge prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen.

Vraag een beheerkaart aan

Rood: strikt beschermd

Soorten die bescherming genieten vanuit de Wet Natuurbescherming zijn strikt beschermd, ofwel passief beschermd. Ze mogen bijvoorbeeld niet worden gevangen of gedood en ook het leefgebied van deze soorten mag niet worden aangetast. Op locaties waar deze soorten voorkomen, mag niet worden gespoten met chemische dan wel biologische middelen. De middelen zijn namelijk niet soortspecifiek waardoor ook rupsen van beschermde vlinders gedood worden en het leefgebied wordt aangetast. Deze locaties zijn op de kaarten in rood aangegeven.

Blauw: zorgplicht

Dagvlindersoorten die op de rode lijst als bedreigd staan, maar geen specifieke bescherming genieten vanuit de Wet Natuurbescherming zijn actief beschermd. Bij aanwezigheid van deze soorten geldt de zorgplicht. Soorten met een bedreigde status op de rode lijst hebben een hoge prioriteit bij het nemen van actieve beschermingsmaatregelen. Dat wil zeggen dat men extra rekening dient te houden met deze vlindersoorten bij de afweging om de eikenprocessierups te bestrijden met middelen, die voor vlinders non-selectief zijn. Activiteiten zoals monitoring in het voorgaande jaar, informatie inwinnen over de plaagdruk van eikenprocessierups in de omgeving, en het bijhouden van klimaatomstandigheden tijdens de eerste twee weken na de uitkomst van de rupsen, ondersteunen de afweging of er risico op overlast voor mensen wordt verwacht. De locaties met soorten dagvlinders met een bedreigde status op de rode lijst, zijn in blauw weergegeven.

Bij overlap tussen actieve en passieve soorten wordt de kleur paarsachtig.

De kaarten zijn samengesteld op basis van waarnemingen uit de Nationale Databank Flora en Fauna (NDFF) uit de voorafgaande vijf jaar. De waarnemingen moeten een nauwkeurigheid kleiner dan 1000 meter hebben om gebruikt te worden. De NDFF bevat ruim 8,5 miljoen waarnemingen van dagvlinders en is daarmee het meest volledige bestand met dagvlinderwaarnemingen in Nederland.

Voor de soortselectie zijn alle gevalideerde waarnemingen geselecteerd van alle soorten vlinders die volgens de Wet Natuurbescherming actief beschermd worden. Dit zijn de soorten van de Rode Lijst dagvlinders uit de categorieën ‘ernstig bedreigd’, ‘bedreigd’ en ‘kwetsbaar’. Daarnaast zijn er twee soorten nachtvlinders op de Wet Natuurbescherming opgenomen; de Spaanse vlag en de teunisbloempijlstaart.

De meeste vlinders zijn relatief plaatstrouw, maar kunnen in beperkte mate in een gebied migreren. Bij de interpretatie van de grootte van het leefgebied van de vlinders is daarom uitgegaan van een bufferzone van 250 meter rondom de waarnemingslocaties. Alle verharde wegen die zich in het waarnemingsgebied van één of meer soorten uit bovengenoemde selectie of de bufferzone bevinden zijn gemarkeerd op de kaart. Om te zien of er net buiten de gemeentegrens waarnemingen van beschermde vlindersoorten zijn worden ook de waarnemingen één kilometer rondom de gemeentegrens weergegeven op de kaarten. De vlinderwaarnemingen of soorten zijn zelf niet op de kaart weergegeven.

Een integrale aanpak is onmisbaar bij het beheren van eikenprocessierupsen. Eén van de onderdelen van zo’n integrale aanpak is ecologisch beheer van bermen en groenstroken. Om de kwaliteit van ecologisch bermbeheer goed te borgen, heeft De Vlinderstichting samen met Stichting Groenkeur Kleurkeur ontwikkeld. Kleurkeur wordt door steeds meer opdrachtgevers (gemeenten, provincies, waterschappen) gevraagd van aannemers. Kijk voor meer informatie op kleurkeur.com.

Hieronder is de lijst met soorten vlinders aangegeven die gebruikt zijn bij de analyse en samenstelling van de beheerkaarten. Op de teunisbloempijlstaart en de Spaanse vlag na zijn dit allemaal soorten dagvlinders.

Wettelijk beschermde soorten

In de nieuwe natuurwet worden de volgende soorten actief beschermd. De meeste van hen staan ook op de Rode Lijst dagvlinders.

De hier gepresenteerde gegevens zijn uitsluitend geschikt voor gebruik bij de bestrijding van de eikenprocessierups. Elk jaar komen er honderdduizenden nieuwe waarnemingen van vlinders in de NDFF. Hierdoor kunnen er nieuwe populaties van beschermde soorten worden gevonden en wordt aangeraden de kaarten elk jaar bij te werken. De Vlinderstichting kan geen verantwoordelijk aanvaarden voor schade toegebracht aan populaties of gebieden waar geen gegevens van bekend zijn bij De Vlinderstichting.

De Vlinderstichting heeft geen verantwoordelijkheid voor gegevens ontleend aan oudere versies dan de hier gepresenteerde beheerkaarten.

Copyright © De Vlinderstichting, Wageningen

De beheerkaarten zijn gemaakt door De Vlinderstichting in samenwerking met het Aanspreekpunt Eikenprocessierups bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit en de ‘Expertgroep eikenprocessierups’.