heidewortelboorder Phymatopus hecta

De mannetjes van de heidewortelboorder lokken de vrouwtjes door het verspreiden van een ananasachtige geur.

Familie: wortelboorders (HEPIALIDAE)
Onderfamilie: Hepialinae / Phymatopus hecta
Groep: Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen: (goed tot redelijk goed te determineren)
Zeldzaamheid: Algemeen. Komt verspreid over het hele land voor, vooral op de zandgronden; op sommige vliegplaatsen zeer talrijk.
Rode lijst: niet bedreigd

Verspreiding

Vliegtijd

Kenmerken vlinder: Voorvleugellengte: ♂ 12-15 mm, ♀ 13-16 mm. De goudkleurige tekening op de voorvleugel van het mannetje is kenmerkend. Anders dan bij de andere wortelboorders loopt de band aan de vleugelbasis min of meer parallel aan de buitenste band en is vaak halverwege afgebroken. Het minder contrastrijk gekleurde vrouwtje heeft brede, purpergrijze banden op de voorvleugel.
Kenmerken rups: 18-22 mm. Het lijf is gerimpeld en is witachtig grijs; de kop glimt en is kastanjebruin; er zitten grijsbruine plaatjes op de rug en aan de zijkant van de borststuksegmenten; de kleine stigma’s zijn zwart.
Gelijkende soorten vlinder: De slawortelboorder (Pharmacis lupulina) is minder slank en de witte banden lopen, indien aanwezig, niet parallel maar vormen een omgekeerde V.; slawortelboorder
Pharmacis lupulina
HEPIALIDAE: Hepialinae
Gelijkende soorten rups: Oranje wortelboorder (Triodia sylvina), slawortelboorder (Pharmacis lupulina), gemarmerde wortelboorder (Korscheltellus fusconebulosa) en hopwortelboorder (Hepialus humuli).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).; hopwortelboorder
Hepialus humuli
HEPIALIDAE: Hepialinae

slawortelboorder
Pharmacis lupulina
HEPIALIDAE: Hepialinae

oranje wortelboorder
Triodia sylvina
HEPIALIDAE: Hepialinae

gemarmerde wortelboorder
Korscheltellus fusconebulosa
HEPIALIDAE: Hepialinae

Vliegtijd en gedrag: Half mei-eind juli in één generatie. De mannetjes vliegen in de schemering rond de waardplanten, waarbij ze een ananasachtige geur verspreiden om vrouwtjes te lokken; ook bij zonsopgang worden ze soms vliegend waargenomen. Zowel mannetjes als vrouwtjes komen in kleine aantallen op licht.
Levenscyclus: Rups: augustus-april. De rups, die onder de grond leeft en zich voedt met wortels en (ondergrondse) stengeldelen, overwintert tweemaal en verpopt zich in de grond.
Waardplanten: Vooral bosbes en diverse soorten varens; soms ook andere kruidachtige planten of grassen.
Habitat: Vooral open bossen met een ondergroei van grassen, varens of dwergheesters; ook struwelen, heiden en ruige graslanden.; bossen

heiden

ruige graslanden

struwelen

Zeldzaamheid: Algemeen. Komt verspreid over het hele land voor, vooral op de zandgronden; op sommige vliegplaatsen zeer talrijk.
België: In Vlaanderen wijdverbreid en lokaal algemeen ten oosten van de lijn Antwerpen-Brussel; lokaal en zeldzaam in Oost- en West-Vlaanderen. In Wallonië wijdverbreid en vrij algemeen.
Mondiaal: Van Europa naar het oosten tot Japan (ssp. japonicus, Inoue, 1982). Wel in Engeland en op Sicilië; ontbreekt op Corsica, Sardinië en Kreta.
Trend op lange en korte termijn: Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden: Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.; voor 1950

1950 - 1979

1980 - 1999

2000 - feb 2016