heidewortelboorder Phymatopus hecta

De mannetjes van de heidewortelboorder lokken de vrouwtjes door het verspreiden van een ananasachtige geur.
Familie
wortelboorders (HEPIALIDAE)
Onderfamilie
Hepialinae / Phymatopus hecta
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed tot redelijk goed te determineren)
Zeldzaamheid

Algemeen. Komt verspreid over het hele land voor, vooral op de zandgronden; op sommige vliegplaatsen zeer talrijk.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: ♂ 12-15 mm, ♀ 13-16 mm. De goudkleurige tekening op de voorvleugel van het mannetje is kenmerkend. Anders dan bij de andere wortelboorders loopt de band aan de vleugelbasis min of meer parallel aan de buitenste band en is vaak halverwege afgebroken. Het minder contrastrijk gekleurde vrouwtje heeft brede, purpergrijze banden op de voorvleugel.

Kenmerken rups

18-22 mm. Het lijf is gerimpeld en is witachtig grijs; de kop glimt en is kastanjebruin; er zitten grijsbruine plaatjes op de rug en aan de zijkant van de borststuksegmenten; de kleine stigma’s zijn zwart.

Gelijkende soorten vlinder

De slawortelboorder (Pharmacis lupulina) is minder slank en de witte banden lopen, indien aanwezig, niet parallel maar vormen een omgekeerde V.

slawortelboorder
Pharmacis lupulina
HEPIALIDAE: Hepialinae

Gelijkende soorten rups

Oranje wortelboorder (Triodia sylvina), slawortelboorder (Pharmacis lupulina), gemarmerde wortelboorder (Korscheltellus fusconebulosa) en hopwortelboorder (Hepialus humuli).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

gemarmerde wortelboorder
Korscheltellus fusconebulosa
HEPIALIDAE: Hepialinae

slawortelboorder
Pharmacis lupulina
HEPIALIDAE: Hepialinae

hopwortelboorder
Hepialus humuli
HEPIALIDAE: Hepialinae

oranje wortelboorder
Triodia sylvina
HEPIALIDAE: Hepialinae

Vliegtijd en gedrag

Half mei-eind juli in één generatie. De mannetjes vliegen in de schemering rond de waardplanten, waarbij ze een ananasachtige geur verspreiden om vrouwtjes te lokken; ook bij zonsopgang worden ze soms vliegend waargenomen. Zowel mannetjes als vrouwtjes komen in kleine aantallen op licht.

Levenscyclus

Rups: augustus-april. De rups, die onder de grond leeft en zich voedt met wortels en (ondergrondse) stengeldelen, overwintert tweemaal en verpopt zich in de grond.

Waardplanten

Vooral bosbes en diverse soorten varens; soms ook andere kruidachtige planten of grassen.

Habitat

Vooral open bossen met een ondergroei van grassen, varens of dwergheesters; ook struwelen, heiden en ruige graslanden.

Zeldzaamheid

Algemeen. Komt verspreid over het hele land voor, vooral op de zandgronden; op sommige vliegplaatsen zeer talrijk.

België

In Vlaanderen wijdverbreid en lokaal algemeen ten oosten van de lijn Antwerpen-Brussel; lokaal en zeldzaam in Oost- en West-Vlaanderen. In Wallonië wijdverbreid en vrij algemeen.

Mondiaal

Van Europa naar het oosten tot Japan (ssp. japonicus, Inoue, 1982). Wel in Engeland en op Sicilië; ontbreekt op Corsica, Sardinië en Kreta.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Gold Swift
Duitse naam
Heidekraut-Wurzelbohrer
Franse naam
l'Hépiatique, l'Hépiale de la fougère, la Platte-en-masse
Oud Nederlandse naam
gouden wortelboorder, heidekruidwortelboorder, kleine hopvlinder, varenwortelboorder
Synoniemen
Hepialus hecta, Hepialus hectus, Hepialus flina
Toelichting Nederlandse naam

De rups van een wortelboorder boort gangen in de wortels van de waardplant. Een van de habitats van deze soort is heide.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

hecta: hectikos is hectisch, onrustig; dit slaat op óf de manier van vliegen óf op de tekening van de vleugels óf op beide.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Actualiteiten

Ontdek meer

Tijdschriften

Soorten uit dezelfde familie wortelboorders (HEPIALIDAE)

oranje wortelboorder
Triodia sylvina

gemarmerde wortelboorder
Korscheltellus fusconebulosa

hopwortelboorder
Hepialus humuli

heidewortelboorder
Phymatopus hecta

slawortelboorder
Pharmacis lupulina

alle soorten uit deze familie