kommavlinder Hesperia comma
Ga direct naar:
Basis
Familie
Zeldzaamheid
Een zeldzame standvlinder die in de afgelopen eeuw sterk achteruit gegaan is in areaal en in aantal. De soort komt momenteel nog voor in de duinen tussen Wijk aan Zee en Egmond en op de Waddeneilanden. In het binnenland gaat het na de droge zomer van 2018 slecht met de kommavlinder, veel populaties zijn verdwenen. Alleen in Utrecht, Noord-Brabant, Overijssel, de Veluwe en Drenthe bevinden zich nog geïsoleerd liggende populaties.
Rode lijst
bedreigd
Levenswijze
Vliegtijd en gedrag
Midden juli-eind augustus in één generatie. De vlinders besteden veel tijd aan het drinken van nectar.
Levenscyclus
Rups: half maart-half juli. De rupsen leven dicht bij de grond in een tentvormige koker van grassprieten, soms met meerdere rupsen bij elkaar. De verpopping vindt plaats in een losse cocon op de grond. De eieren worden vooral afgezet onder in losstaande graspollen. De soort overwintert als ei.
ei-afzet
Als het vrouwtje op zoek is naar een plaats om de eitjes af te zetten, vliegt zij laag boven de grond. Een geschikt polletje groeit vaak aan de rand van een stukje open zand op een warme en luwe plek. Het vrouwtje is zeer selectief en betast de waardplant met de voorpoten en de voelsprieten. De grote witte eitjes worden afzonderlijk afgezet, bij voorkeur aan de basis van een kleine jonge plant, waar ze ook overwinteren.
rups en verpopping
Omstreeks maart komen de eitjes uit. De rupsen spinnen een tentvormige koker van enkele grassprieten waarin ze soms met meerdere rupsen samenleven. Doordat de rups de bladeren bijeenspint - en geen blad samenvouwt zoals andere dikkopjes dat doen - kan hij op smalbladige grassen leven. De rups verpopt zich in een vrij losse cocon op de bodem.
vlinders
De eerste vlinders vliegen eind juli. De dichtheid op de vliegplaatsen kan vrij hoog zijn, zo'n 12 tot 16 vlinders per hectare. Kommavlinders drinken geregeld nectar en zijn in de duinen te zien op onder andere akkerdistel, gele composieten, slangenkruid, watermunt of koninginnenkruid, in het binnenland meest op struikhei en kruiskruid. Het mannetje verdedigt een territorium. Vanaf een hoger punt in de vegetatie onderzoekt hij alle vlinders die zijn territorium binnenvliegen. Is het een vrouwtje, dan volgt een korte balts met snelle vluchten. De vlinders paren zittend op de grond.
Verspreiding
Vliegtijd
Benaming
Engelse naam
Silver-spotted Skipper
Duitse naam
Kommafalter, Komma-Dickkopffalter
Franse naam
Le Comma, Virgule
Oud Nederlandse naam
kommadikkopje, zilvervlekdikkopje, zilvervlekvlinder
Synoniemen
Augiades comma, Urbicola comma
Meer
Toelichting wetenschappelijke naam
Hesperia: Hesperia is een van de nimfen die de gouden appels van Hera bewaakten.
comma: comma duidt de vlek aan op de voorvleugel van het mannetje. In het klassieke Grieks betekende komma een pauze in een speech of in een vers. Pas later werd het een leesteken.
Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)
Herkenning
Kenmerken vlinder
Voorvleugellengte: 12-15 mm. De onderkant van de achtervleugel is grijsgroen met enkele opvallende witte vlekjes. De wat grotere vlek bij het lichaam (de 'komma' waaraan deze soort zijn naam dankt) is kenmerkend. Het mannetje van de kommavlinder heeft op de bovenkant van de voorvleugel een grote geurstreep. Raadpleeg onze determinatiehulp voor meer details.
Kenmerken rups
Tot 26 mm; lichaam met enigszins grofkorrelige huid en vrij fors, naar de kop smal toelopend; mat olijfgroen met en zwarte kraag achter de kop; de grote kop is zwart met bruine tekening.
Gelijkende soorten vlinder
Bij het groot dikkopje zijn ook vlekken aanwezig, maar deze zijn geelbruin en veel minder opvallend. Ook ontbreekt daar de kommavlek. Raadpleeg onze determinatiehulp voor meer details.
Bescherming
Wet natuurbescherming
Deze vlinder is beschermd in het kader van de Wet natuurbescherming.Concrete bedreiging
Dichtgroeien habitat, tekort aan nectarplanten.
Aanbevolen beheersmaatregel
Open plekken
De belangrijkste oorzaak van de huidige achteruitgang is verrijking van het leefgebied en afname van de begrazing door konijnen in de duinen. Hierdoor verruigt de vegetatie en verdwijnt de afwisseling tussen open grond en lage vegetatie. Het is gewenst om in zulke dichtgegroeide vegetaties weer open plekken te creëren. Dit kan door gedeelten te plaggen, te frezen of (tijdelijke) begrazing. Indien zo'n gevarieerde vegetatie hierna niet spontaan in stand blijft, is het mogelijk deze te behouden door middel van extensieve begrazing, gefaseerd maaien of eventueel door in meerjaarlijkse cycli kleinschalig te plaggen.
Nectaraanbod
Een andere oorzaak van de achteruitgang is een tekort aan nectarplanten in juli en augustus. Dit is op een aantal plaatsen in het binnenland de oorzaak van het verdwijnen van de soort. Door enkele ruige bloemrijke plaatsen met distels en kruiskruid te ontwikkelen, bijvoorbeeld bij wildweiden of langs fietspaden, kan de vlinder weer voldoende nectar vinden.
Toekomst
Als het beheer niet verandert, zal de kommavlinder op (nog) meer plaatsen verdwijnen. Het is dringend gewenst om meer open en gevarieerde graslanden te ontwikkelen op plaatsen waar de soort nog voorkomt. Waar al is begonnen met dit beheer, zoals op de zuidelijke Veluwezoom, lijkt het behoud van de kommavlinder voorlopig gewaarborgd.
Verspreiding
Zeldzaamheid
Een zeldzame standvlinder die in de afgelopen eeuw sterk achteruit gegaan is in areaal en in aantal. De soort komt momenteel nog voor in de duinen tussen Wijk aan Zee en Egmond en op de Waddeneilanden. In het binnenland gaat het na de droge zomer van 2018 slecht met de kommavlinder, veel populaties zijn verdwenen. Alleen in Utrecht, Noord-Brabant, Overijssel, de Veluwe en Drenthe bevinden zich nog geïsoleerd liggende populaties.
Mobiliteit
In de literatuur wordt de kommavlinder weinig mobiel genoemd. De waard- en nectarplanten groeien echter geregeld op een afstand van enkele honderden meters van elkaar. Zwervende vlinders zijn op meer dan een kilometer van het voortplantingsgebied waargenomen, in Engeland zelfs op meer dan acht kilometer van een merkplaats. Deze vlinders volgden daarbij een netwerk van open en nectarrijk leefgebied.
Regionaal
In Nederland kwam de kommavlinder aan het begin van de vorige eeuw op een groot deel van de voedselarme zandgronden, in de duinen en op enkele plaatsen in Zuid-Limburg voor. Door ontginning van zogenaamde woeste grond nam de omvang van het areaal gestaag af. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw is de soort verdwenen uit de Zuid-Hollandse en Zeeuwse duinen, de Gelderse Vallei, de Achterhoek, de Liemers en Limburg. In het dal van de Overijsselse Vecht, Twente, Drenthe, Noord-Brabant en Zuidoost-Friesland komt hij dan nog voor, maar daar is het aantal vliegplaatsen sterk afgenomen. De meeste populaties zijn nu nog aanwezig in de duinen tussen Wijk aan Zee en Bergen en op de Waddeneilanden, en in het binnenland in Utrecht, de Veluwe, Brabant en Drenthe. Tegenwoordig is de kommavlinder een vrij zeldzame standvlinder met ongeveer 25 populaties.
Europa
Op Europese schaal is de kommavlinder niet bedreigd en over het algemeen is het voorkomen stabiel, hoewel er uit dertien van de 35 Europese landen waar de soort voorkomt een achteruitgang wordt gemeld. Hij staat op de Vlaamse, Waalse, Duitse en Britse Rode Lijst.
Mondiaal
Het verspreidingsgebied van de kommavlinder strekt zich uit van Noordwest-Spanje tot Oost-Azië en Noordwest-Amerika en van Zuid-Scandinavië tot Zuid-Griekenland.
Trends
Trend op lange en korte termijn
Onderstaande diagrammen tonen de veranderingen van de talrijkheid in de loop van de tijd. De gegevens zijn afkomstig uit het Landelijk Meetnet Vlinders (CBS / De Vlinderstichting) en de Nationale Databank Flora en Fauna.
Trends
Uit het Landelijk Meetnet Vlinders blijkt dat de kommavlinder een matige afname vertoont en op diverse routes is verdwenen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
Habitat
Droge, schrale open graslanden, duinen en gevarieerde heide.
De kommmavlinder leeft in droge, schrale open graslanden, duinen en gevarieerde heide. Er is een lage vegetatie met polletjes gras aanwezig en hier en daar kale grond. Als de vlinders in deze schrale omgeving onvoldoende nectar kunnen vinden dient er op enige afstand een vegetatie met nectarrijke kruiden aanwezig te zijn, zoals kruiskruiden, distels, koninginnenkruid, struikhei en watermunt.
Planten
Waardplanten: kleine polletjes van schapengras (Festuca); soms ook andere zwenkgrassen (Festuca), buntgras (Corynephorus) en struisgras (Agrostis).
Nieuws
- Is voedselkwaliteit het probleem voor de kommavlinder? november 2024
- Weer een slecht jaar voor de vlinders van de heide november 2023
- Waar zitten heivlinder en kommavlinder nog? juli 2023
- Hardste klappen voor vlinders in heide en duinen januari 2022
- Voormalig militair terrein is vlinderhotspot juli 2021
Tijdschriften
- In Vlindervlucht door Nederland Amber van Amsterdam, Jeroen van der Brugge & Kars Veling november 2023
- Verspreidings- en populatietrends Chris van Swaay & Martin Poot augustus 2023
- Grote veranderingen in dagvlinderland Chris van Swaay november 2020
- Wetenschappelijk Michiel Wallis de Vries augustus 2017
- Vlinders en klimaatverandering Michiel Wallis de Vries februari 2016
Word donateur
Steun De Vlinderstichting
