helmkruidvlinder Cucullia scrophulariae

De halskraag van de helmkruidvlinder is behaard en daardoor lijkt het of de vlinder een kap op heeft.

Familie: uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie: Cuculliinae / Cucullia scrophulariae
Groep: Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen: (moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid: Vrij zeldzaam. Komt vooral voor op de zandgronden in het binnenland; wordt ook daarbuiten af en toe gezien. RL: bedreigd.
Rode lijst: bedreigd

Verspreiding

Vliegtijd

Kenmerken vlinder: Voorvleugellengte: 18-22 mm. Deze uil lijkt zeer sterk op de kuifvlinder (C. verbasci), maar is over het algemeen iets kleiner en lichter van kleur. Net als bij de andere Cucullia-soorten is de halskraag behaard, waardoor de vlinder een kap op lijkt te hebben.
Kenmerken rups: Tot 50 mm; verschilt van C. verbasci door het sterkere en eenvoudiger patroon, waarbij de verticale, zwarte strepen - zoals bij verbasci - ontbreken.
Gelijkende soorten vlinder: Zie de kuifvlinder (C. verbasci) en de astermonnik (C. asteris).; astermonnik
Cucullia asteris
NOCTUIDAE: Cuculliinae

kuifvlinder
Cucullia verbasci
NOCTUIDAE: Cuculliinae
Gelijkende soorten rups: De rups van de kuifvlinder (Cucullia verbasci) heeft twee vrijliggende, zwarte stippen in de gele dwarsband op het tweede en derde borstsegment.
De zwarte stippen zijn bij de helmkruidvlinder groter en niet helemaal door geel omringd.
Zie voor uitgebreidere informatie het artikel Lastig duo: kuifvlinder en helmkruidvlinder.; kuifvlinder
Cucullia verbasci
NOCTUIDAE: Cuculliinae

Vliegtijd en gedrag: Half mei-half juli in één generatie. De vlinders komen matig op licht en bezoeken bloemen van onder andere vlinderstruik.
Levenscyclus: Rups: half juni-september. De soort overwintert als pop in een stevige cocon in de grond (soms meerdere jaren).
Waardplanten: Helmkruid en toorts; in mindere mate vlinderstruik. Planten die half in de schaduw staan hebben de voorkeur.
Habitat: Bosranden, open plekken in het bos; soms wegbermen.; bosranden

open plekken in het bos

wegbermen

Zeldzaamheid: Vrij zeldzaam. Komt vooral voor op de zandgronden in het binnenland; wordt ook daarbuiten af en toe gezien. RL: bedreigd.
België: Vrij algemeen in de oostelijke helft van Vlaanderen, zeldzaam in Oost-Vlaanderen en ontbrekend in West-Vlaanderen. In Wallonië wijdverbreid.
Mondiaal: In Zuid-Europa tot Midden-Spanje, Sicilië en Griekenland. Naar het noorden tot de Noordzee, Denemarken, Zuid-Zweden en de Baltische staten (een enkeling in Zuid-Engeland). De areaalgrenzen in het zuiden en oosten zijn onduidelijk i.v.m. verwisseling met gelijkende verwanten. Een opgave uit Marokko wordt betwijfeld. De meest oostelijke en zekere vindplaatsen liggen in West-Turkije (Ronkay & Ronkay, 1994).
Trend op lange en korte termijn: Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden: Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.; voor 1950

1950 - 1979

1980 - 1999

2000 - feb 2016

Engelse naam

Water Betony

Duitse naam

Braunwurz-Mönch

Franse naam

la Cucullie de la scrophulaire

Oud Nederlandse naam

helmkruidmonnik, kuifvlinder

Synoniemen

Shargacucullia scrophulariae

Toelichting Nederlandse naam

Helmkruidvlinder is een al lang bestaande naam die al gebruikt wordt door Ter Haar in 'Onze vlinders' (begin vorige eeuw).
De waardplanten van deze soort zijn helmkruid en toorts.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Cucullia: cucullus is een hoed, een monnikskap. Naar de opvallende monnikskapachtige haartooi op de torax. scrophulariae: Scrophularia is het plantengeslacht helmkruid, dat van de voedselplanten van deze soort.

Auteursnaam en jaartal