lisdoddeboorder Nonagria typhae

Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Hadeninae / Nonagria typhae
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt verspreid over het land voor. RL: kwetsbaar.

Rode lijst
kwetsbaar

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 18-24 mm. De voorrand en de achterrand van de brede voorvleugel vormen een vrijwel rechte hoek; de vleugelpunt is bij het mannetje iets scherper dan bij het vrouwtje. Op de tamelijk effen voorvleugel vallen de lichte aders op, waarop en waarlangs een zwartachtige spikkeling te zien is; langs de hoofdader is daardoor een duidelijke donkere veeg zichtbaar. In het zoomveld zijn de lichte aders donker omzoomd en daartussen liggen zeer kleine zwartachtige pijlvlekjes; ook de halvemaanvormige vlekjes of streepjes van de franjelijn zijn goed zichtbaar. Het mannetje heeft een roodachtig bruine grondkleur; het duidelijk grotere vrouwtje is licht strokleurig, soms met een donkerdere grijsachtige tint. Soms komen donkerbruine tot zwartachtige exemplaren voor met minder opvallende, voornamelijk donkere aders en relatief weinig tekening; bij deze vlinders vallen de drie lichte vlekjes langs de voorrand dicht bij de vleugelpunt op, evenals de serie lichte vlekjes in de franje.

Kenmerken rups

Tot 60 mm; lang en slank; bleek geelachtig bruin met roodachtige zweem en iets donkerder rug; over de zwarte spiracula een lichte lengtestreep; nekschild op segment één roodachtig bruin; kop roodachtig bruin.

Gelijkende soorten vlinder

De herfst-rietboorder (Rhizedra lutosa) heeft een smallere, spitser toelopende voorvleugel en mist de uit streepjes bestaande franjelijn. De egelskopboorder (Globia sparganii) is kleiner en onderscheidt zich vooral door de dikke zwarte rand langs binnenste lob van de niervlek; het zoomveld is minder contrastrijk doordat de aders niet lichter van kleur zijn dan de grondkleur. Zie ook de oostelijke uil (Fabula zollikoferi) en het rietluipaard (Phragmataecia castaneae). Deze vier soorten missen bovendien de pijlvlekjes.

egelskopboorder
Globia sparganii
NOCTUIDAE: Hadeninae

oostelijke uil
Fabula zollikoferi
NOCTUIDAE: Hadeninae

herfst-rietboorder
Rhizedra lutosa
NOCTUIDAE: Hadeninae

rietluipaard
Phragmataecia castaneae
NOCTUIDAE: Hadeninae

Vliegtijd en gedrag

Eind juni-eind oktober in één generatie. De vlinders komen op licht en zwerven daarbij soms ver van het leefgebied vandaan. De vlinders nemen geen voedsel op.

Levenscyclus

Rups: april-juli. De rups leeft in de stengel van de waardplant, eerst bovenin en later dieper naar beneden. Tijdens de groei wisselt de rups diverse malen van plant en laat daarbij opvallende gaten achter in de stengels. De verpopping vindt plaats met de kop naar beneden in de stengel van de laatste plant waarin hij gefoerageerd heeft of in een dode stengel. De soort overwintert als ei.

Waardplanten

Vooral grote lisdodde, maar ook kleine lisdodde.

Habitat

Oevers van vijvers, sloten en meren, moerassen en riviermonden.

Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt verspreid over het land voor. RL: kwetsbaar.

België

In Vlaanderen vrij algemeen. Wijdverbreid in alle provincies, maar in lage dichtheden. In Wallonië zeer zeldzaam, met slechts enkele recente waarnemingen in Henegouwen, Luxemburg en Namen.

Mondiaal

Noord-Afrika (Marokko, Egypte), Europa (noordelijk tot Schotland en Midden-Scandinavië), Voor-Azië en Midden-Azië. In Zuid-Europa alleen zeer lokaal, maar bij gericht zoeken zal het voorkomen talrijker blijken te zijn (Hacker, 1989).

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Bulrush Wainscot
Duitse naam
Rohrkolbeneule
Franse naam
la Noctuelle de la massette
Oud Nederlandse naam
rietuil
Synoniemen
Phragmitiphila typhae, Nonagria arundinis
Toelichting Nederlandse naam

De rupsen van veel uiltjes dringen door in de stengel van planten; ze eten en groeien daar.
Van deze soort zijn grote en kleine lisdodde de waardplanten. De Latijnse naam wijst ook op deze plantensoort.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Nonagria: Nonagria is een oude naam voor het eiland Andros in de Egeïsche zee. Treitschke die met Ochsenheimer samenwerkte, geeft deze uitleg en het is geheel in stijl met de gewoonte van de laatste om voor genusnamen aardrijkskundige plaatsen te gebruiken.
typhae: Typha latifolia is grote lisdodde, de voedselplant van de rups.

Auteursnaam en jaartal
(Thunberg, 1784)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

bruine grasuil
Rhyacia simulans

varenuil
Callopistria juventina

perzikkruiduil
Melanchra persicariae

zuringuil
Acronicta rumicis

straaljagertje
Trigonophora flammea

donkere marmeruil
Deltote pygarga

alle soorten uit deze familie