speerpuntspanner Rheumaptera hastata

De speerpuntspanner is een dagactieve soort met een karakteristieke zwart met witte tekening op de voor- en achtervleugel.

Familie: spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie: Larentiinae / Rheumaptera hastata
Groep: Nachtvlinder die zowel dagactief als nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen: (goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid: Vrij zeldzaam. Komt vrijwel alleen voor op de Veluwe en in Noord-Brabant. RL: gevoelig.
Rode lijst: gevoelig

Verspreiding

Vliegtijd

Kenmerken vlinder: Voorvleugellengte: 14-19 mm. Goed te herkennen aan de kenmerkende zwart-witte tekening op de voor- en achtervleugel die bestaat uit een afwisseling van zwarte en witte dwarsbanden. Karakteristiek zijn de witte ‘speerpunten’ die vanuit de brede buitenste witte dwarsband de vleugelzoom insteken. De grens tussen deze dwarsband en het zwarte zoomveld is onregelmatig geschulpt. Aan de binnenzijde van de vleugel ligt nog een duidelijk en relatief breed wit dwarsbandje; dit staat soms in verbinding met de brede buitenste witte dwarsband. De dwarsbanden bevatten doorgaans relatief weinig (op de achtervleugel vaak geen) kleine zwarte stipjes. Vooral de buitenste witte dwarsband maakt daardoor een des te bredere witte indruk. Zowel de grootte als de tekening, met name de verhouding tussen zwart en wit, zijn variabel.
Gelijkende soorten vlinder: Kleinere exemplaren van de speerpuntspanner kunnen gemakkelijk verward worden met de kleine speerpuntspanner (R. subhastata). Deze laatste onderscheidt zich vooral door de duidelijk scherp getande grens tussen de buitenste witte dwarsband en het zwarte zoomveld. In deze witte dwarsband, die een smallere indruk maakt, ligt bovendien doorgaans een regelmatiger en vollediger rij zwarte stipjes. De tekening als geheel lijkt verhoudingsgewijs meer zwart te bevatten.
Zie ook de bonte bandspanner (Epirrhoe tristata).; bonte bandspanner
Epirrhoe tristata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

kleine speerpuntspanner
Rheumaptera subhastata
GEOMETRIDAE: Larentiinae
Gelijkende soorten rups: Gegolfde spanner (Hydria undulata).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).; gegolfde spanner
Hydria undulata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag: Eind april-begin augustus in één generatie. De vlinders zijn overdag actief, vooral bij zonnig of warm weer. De mannetjes kunnen worden waargenomen terwijl ze door middel van geur een vrouwtje proberen op te sporen; de vrouwtjes worden soms ei-afzettend waargenomen.
Levenscyclus: Rups: juni-augustus. De rups leeft tussen samengesponnen bladeren. De soort overwintert als pop in de strooisellaag.
Waardplanten: Berk en bosbes; mogelijk ook gagel.
Habitat: Vooral open (gekapte) plekken in het bos en moerassen.; bospaden

bosranden

bossen

kapvlakten

moerassen

Zeldzaamheid: Vrij zeldzaam. Komt vrijwel alleen voor op de Veluwe en in Noord-Brabant. RL: gevoelig.
België: Zeer zeldzaam. Vroeger zeer lokaal in oostelijke Kempen, maar recente waarnemingen ontbreken. In Wallonië zeldzaam en lokaal in Namen en Luxemburg, vroeger wijder verbreid.
Mondiaal: Van Spanje, West-Europa inclusief de Britse eilanden tot IJsland en via Midden- en Noord-Europa tot Oost-Azië. Ook in Noord-Amerika (Labrador). In Zuid-Europa tot de zuidrand van de Alpen en naar het oosten tot de Kaukasus.
Trend op lange en korte termijn: Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden: Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.; voor 1950

1950 - 1979

1980 - 1999

2000 - feb 2016

Engelse naam

Argent and Sable

Duitse naam

Grosser Speerspanner

Franse naam

la Mélanippe hastée , la Hachée

Oud Nederlandse naam

klein dambordje, zwartopwitje

Synoniemen

Larentia hastata, Eulype hastata, Cidaria hastata, Melanippe hastata

Toelichting Nederlandse naam

De witte vlekken die doordringen in de buitenrand van voor- en achtervleugels vertonen veel gelijkenis met speerpunten.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Rheumaptera: rheuma is stroom, rivier en pteron is een vleugel. Weer een van Hübner's varianten op zijn beekjes-en-stroompjes-thema.
hastata: hasta is een speer. Linnaeus beschrijft de vleugels met zwarte en witte vlakken die 'hastato dentatis' zijn, speervormig getand. Tegenwoordig draaien wij het om en vinden dat de zwarte vlakken aan de vleugelrand gebroken worden door een wit patroon in de vorm van een speer.

Auteursnaam en jaartal