gewone agaatspanner Eulithis populata

De verspreiding van de gewone agaatspanner beperkt zich tot de Utrechtse Heuvelrug en Gelderland.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Eulithis populata
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Vrij zeldzaam. In het grootste deel van het land een zeldzame en verspreid voorkomende vlinder; op de Utrechtse Heuvelrug en in Gelderland soms vrij algemeen.
RL: bedreigd.

Rode lijst
bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 13-18 mm. De voorvleugel varieert in kleur van bleekgeel tot oranjeachtig bruin. In het midden van de meestal donkerder gekleurde middenband bevindt zich vaak een rij kleine ronde of ovale vlekken die dicht bij de binnenrand van de vleugel iets lichter van kleur zijn. De buitenrand van de middenband heeft twee min of meer stompe uitsteeksels. In de vleugelpunt bevindt zich een kort donker streepje dat onderdeel is van een min of meer driehoekige donkere vlek langs de achterrand van de vleugel. Het vrouwtje is veel kleiner dan het mannetje.

Kenmerken rups

Tot 26 mm; zeer variabel in kleur, van lichtbruin of grijs tot roodachtig bruin tot geelachtig groen, soms met roodachtig bruine insnijdingen tussen de segmenten; over de rug een rij driehoekige of X-vormige, roze-wit gekernde, roodachtig bruine of donkerbruine vlekken; kop roodachtig bruin of donkerbruin.

Gelijkende soorten vlinder

Zie de oranje agaatspanner (E. testata), de bessentakvlinder (E. mellinata) en de kajatehoutspanner (Pelurga comitata).

bessentakvlinder
Eulithis mellinata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

oranje agaatspanner
Eulithis testata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

kajatehoutspanner
Pelurga comitata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Wortelhoutspanner (Eulithis prunata).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

wortelhoutspanner
Eulithis prunata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Eind mei-begin augustus in één generatie. De vlinders vliegen vanaf de schemering en kunnen in het donker rustend worden aangetroffen op hei en bosbes; ze komen ook op licht. Overdag zijn ze gemakkelijk uit lage vegetatie en solitaire struiken op te jagen.

Levenscyclus

Rups: april-juni. De rups verpopt zich in een losse cocon op de waardplant of in de strooisellaag er onder. De soort overwintert als ei.

Waardplanten

Vooral bosbes; in het buitenland ook wilg en populier.

Habitat

Heiden en open bossen.

Zeldzaamheid

Vrij zeldzaam. In het grootste deel van het land een zeldzame en verspreid voorkomende vlinder; op de Utrechtse Heuvelrug en in Gelderland soms vrij algemeen.
RL: bedreigd.

België

Zeldzaam in Vlaanderen. Nagenoeg beperkt tot de Kempen. In Wallonië vrij zeldzaam en wijdverbreid in de Ardennen.

Mondiaal

Het Iberisch Schiereiland, West- en Midden-Europa inclusief de Britse eilanden oostwaarts tot de Amoer, Kamtsjatka en verder tot Noord-Amerika; in het noorden tot boven de poolcirkel, in het zuiden tot Italië, de Balkanlanden de Kaukasus en de gebergten van Centraal-Azië.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Wet natuurbescherming
N.v.t.
Engelse naam
Northern Spinach
Duitse naam
Veränderlicher Haarbüschelspanner
Franse naam
la Cidarie du peuplier
Synoniemen
Lygris populata, Cidaria populata, Eulithis dotata
Toelichting Nederlandse naam

De wetenschappelijke Genusnaam wijst op een 'mooie steen' (zie toelichting wetenschappelijke naam); agaat is zo'n mooie steen.
Deze spanner is de gewoonste van de agaatspanners.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Eulithis: eulithos is gemaakt van mooie steen; de vlinders zien er aantrekkelijk uit, veelal met geelachtige grondkleur die aan zandsteen doet denken.
populata: Populus is het plantengeslacht populier. De rups is polyfaag en zal ook wel op populier kunnen leven.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

geveerde walstrospanner
Nebula salicata

bosspanner
Scopula immutata

heidedwergspanner
Eupithecia satyrata

zomerbremspanner
Chesias rufata

gerande spanner
Lomaspilis marginata

wilgendwergspanner
Eupithecia tenuiata

alle soorten uit deze familie