bleke novemberspanner Epirrita christyi

Eén van de drie Nederlandse Epirrita's die heel moeilijk van elkaar zijn te onderscheiden.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Epirrita christyi
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid

Zeldzaam. Wordt slechts af en toe waargenomen, het meest op de zuidelijke Veluwe. RL: ernstig bedreigd.

Rode lijst
ernstig bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 14-19 mm. Een spanner met een glanzende grijs- of bruinachtige voorvleugel en een lichte achtervleugel. De voorvleugel is over het algemeen bleker gekleurd dan bij de beide andere Epirrita-soorten en heeft meestal een duidelijk gebandeerd uiterlijk. De V-vormige vlek op de voorvleugel, gevormd door de vertakking van de donkere ader is, indien aanwezig, scherp afgetekend en vrij smal. De kleine, niet altijd aanwezige middenstip is variabel van vorm en ligt duidelijk los van de binnenrand van de donkere buitenste dwarsband. De dwarsband maakt een wijde boog om de middenstip heen in een hoek van altijd meer dan 110°; vooral bij het vrouwtje is dit kenmerk meestal goed te zien. De variatie in de tekening is groot en bij bruine vormen is er soms een bruine middenband aanwezig.

Gelijkende soorten vlinder

De novemberspanner (E. autumnata) is meestal bonter getekend en de binnenrand van de buitenste dwarsband loopt in een scherpe hoek (minder dan 90°) om de middenstip heen. Zie ook de herfstspanner (E. dilutata). De genoemde verschillen tussen de drie Epirrita-soorten zijn vaak echter niet betrouwbaar genoeg om de soorten met zekerheid van elkaar te onderscheiden. Voor een zekere determinatie is genitaliënonderzoek nodig. Zie ook de kleine wintervlinder (Operophtera brumata), de berkenwintervlinder (Operophtera fagata) en de bruine bergspanner (Euphyia frustata).

bruine bergspanner
Euphyia frustata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

novemberspanner
Epirrita autumnata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

herfstspanner
Epirrita dilutata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

berkenwintervlinder
Operophtera fagata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

kleine wintervlinder
Operophtera brumata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Oranje berkenspanner (Archiearis parthenias), wegedoornspanner (Philereme transversata), novemberspanner (Epirrita autumnata) en herfstspanner (Epirrita dilutata).
De rupsen van de drie Epirrita-soorten zijn zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden (ondanks dat door de foto's in het boek 'Caterpillars of the British Isles' gesuggereerd wordt dat ze in uiterlijk van elkaar verschillen).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

oranje berkenspanner
Archiearis parthenias
GEOMETRIDAE: Larentiinae

wegedoornspanner
Philereme transversata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

herfstspanner
Epirrita dilutata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

novemberspanner
Epirrita autumnata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Begin oktober-half november in één generatie. De vlinders komen goed op licht. Overdag zijn ze soms rustend aan te treffen op een beukenstam, waarop ze door hun grijsachtige grondkleur nauwelijks opvallen.

Levenscyclus

Rups: april-juni. De rups verpopt zich in de grond. De soort overwintert als ei op een twijg of op de schors.

Waardplanten

Diverse loofbomen, met een sterke voorkeur voor beuk en kleine berken.

Habitat

Vooral (oude) bossen en heidevelden.

Zeldzaamheid

Zeldzaam. Wordt slechts af en toe waargenomen, het meest op de zuidelijke Veluwe. RL: ernstig bedreigd.

België

Status nog onvoldoende bekend, vermoedelijk zeldzaam. Waarschijnlijk in Vlaanderen beperkt tot de Vlaamse Ardennen en de grote boscomplexen in Vlaams-Brabant. In Wallonië verbreid in de kalkstreek en de Gaume.

Mondiaal

Volgens Múller (1996) is christyi minder verbreid dan dilutata. Van Spanje en de Britse eilanden tot de Balkan; in het noorden tot Scandinavië en in het zuiden tot het noordelijke Middellandse Zeegebied (zonder de eilanden), in het oosten de Oekraïne, Trans Kaukasië en Armenië (Viidelepp 1996).

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Pale November Moth
Duitse naam
Buchenwald-Herbstspanner
Franse naam
l'Épirrite de Christy
Synoniemen
Oporinia christyi
Toelichting Nederlandse naam

Deze spanner vliegt in november en het uiterlijk is bleker dan dat van de novemberspanner.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Epirrita: epirrheo is stromen, met de stroom meedrijven. De zoveelste variant van Hübner's voorkeur voor het beeld van stromen, rivieren en beekjes.
christyi: W. M. Christy (1863 - 1939) wordt met deze naam eer aangedaan. Hij was een Engels entomoloog die het type-exemplaar van deze soort ving te Rannoch, Schotland.

Auteursnaam en jaartal
(Allen, 1906)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

kornoeljespanner
Asthena anseraria

novemberspanner
Epirrita autumnata

lindeknotsvlinder
Plagodis dolabraria

oranje bruinbandspanner
Cidaria fulvata

bruine bosrankspanner
Horisme vitalbata

spardwergspanner
Eupithecia abietaria

alle soorten uit deze familie