herfstspanner Epirrita dilutata

Eén van de drie Nederlandse Epirrita's die heel moeilijk van elkaar zijn te onderscheiden.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Epirrita dilutata
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt voor in bosachtige gebieden verspreid over het hele land. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 15-22 mm. De voorvleugel is grijs- of bruinachtig van kleur en niet glanzend. De voorvleugel heeft meestal een patroon van voornamelijk smalle, afwisselend licht en donker gekleurde banden met zwarte dwarslijnen en aders. De variatie in deze tekening is groot; er bestaan exemplaren waarop de banden niet of nauwelijks zichtbaar zijn. De middenstip is vaag en heeft de vorm van een ovaal of een klein streepje. Een uitsteeksel van de onregelmatige binnenrand van de donkere buitenste dwarsband raakt de middenstip; de binnenrand van de dwarsband heeft op deze plaats de vorm van een liggende 3. In de zeldzame gevallen dat de middenstip los ligt van de band, heeft de band geen opvallend uitsteeksel. Vergeleken met de andere Epirrita-soorten zijn de antennen dikker en bij het mannetje meer ingesneden.

Kenmerken rups

Tot 26 mm; lichaam groen met smalle geelachtig groene ringen tussen de segmenten; onderzijde witachtig; op de flanken een witte lengtestreep; lichaam variabel getekend met purperachtig rood, tussen een smalle middenstreep over de rug tot een aantal brede dwarsbanden, één op elk segment; bij sommige vormen ontbreekt de puperen tekening volledig; kop groen, zonder tekening.

Gelijkende soorten vlinder

De bleke novemberspanner (E. christyi) is vaak lichter van kleur en duidelijker gebandeerd; de binnenrand van de buitenste dwarsband loopt in een wijde boog om de middenstip heen. Bij egaal donkere Epirrita-spanners gaat het in de regel om de herfstspanner, behalve wanneer een opvallende donkere, enigszins uitgesmeerde, V-vormige vlek midden op de voorvleugel aanwezig is op de plek waar de ader vertakt; in dat geval betreft het vaak een exemplaar van de novemberspanner (E. autumnata); deze soort is bovendien bonter getekend en de binnenrand van de buitenste dwarsband loopt in een scherpe hoek om de middenstip heen. De genoemde verschillen tussen de drie Epirrita-soorten zijn vaak echter niet betrouwbaar genoeg om de soorten met zekerheid van elkaar te onderscheiden. Voor een zekere determinatie is genitaliënonderzoek nodig.
Zie ook de kleine wintervlinder (Operophtera brumata) en de berkenwintervlinder (Operophtera fagata).

bleke novemberspanner
Epirrita christyi
GEOMETRIDAE: Larentiinae

novemberspanner
Epirrita autumnata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

berkenwintervlinder
Operophtera fagata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

kleine wintervlinder
Operophtera brumata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Oranje berkenspanner (Archiearis parthenias), wegedoornspanner (Philereme transversata), novemberspanner (Epirrita autumnata) en bleke novemberspanner (Epirrita christyi).
De rupsen van de drie Epirrita-soorten zijn zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden (ondanks dat door de foto's in het boek 'Caterpillars of the British Isles' gesuggereerd wordt dat ze in uiterlijk van elkaar verschillen).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

bleke novemberspanner
Epirrita christyi
GEOMETRIDAE: Larentiinae

oranje berkenspanner
Archiearis parthenias
GEOMETRIDAE: Larentiinae

wegedoornspanner
Philereme transversata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

novemberspanner
Epirrita autumnata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Eind september-eind november in één generatie. De vlinders komen goed op licht en gaan graag in de omgeving van de lichtbron op een muur zitten.

Levenscyclus

Rups: april-juni. De rups verpopt zich in de grond. De soort overwintert als ei op een twijg of op de schors.

Waardplanten

Allerlei loofbomen, waaronder berk.

Habitat

Vooral loofbossen; ook struwelen en tuinen.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt voor in bosachtige gebieden verspreid over het hele land. RL: niet bedreigd.

België

Algemeen in het hele land. Lokaal talrijk.

Mondiaal

Van het Iberisch Schiereiland, heel Europa inclusief de Britse eilanden, Scandinavië en het Middellandse Zeegebied (inclusief de westelijke eilanden) tot in Europees Rusland en Trans Kaukasië (Müller 1996, Viidalepp 1996).

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
November Moth
Duitse naam
Gehölzflur-Herbstspanner
Franse naam
l'Épirrite diluée
Synoniemen
Larentia dilutata, Oporinia dilutata, Cidaria dilutata
Toelichting Nederlandse naam

De vliegtijd van deze soort ligt in de herfst (vooral november).

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Epirrita: epirrheo is stromen, met de stroom meedrijven. De zoveelste variant van Hübner's voorkeur voor het beeld van stromen, rivieren en beekjes.
dilutata: dilutus is gewassen, gebleekt, vanwege de bleekgrijze en tamelijk kleurloze voorvleugel van een aantal vormen.

Auteursnaam en jaartal
(Denis & Schiffermüller, 1775)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

kruiskruiddwergspanner
Eupithecia expallidata

drievlekspanner
Stegania trimaculata

ligusterblokspanner
Trichopteryx polycommata

gele kustspanner
Aspitates ochrearia

gehakkelde spanner
Ennomos erosaria

grote vierbandspanner
Xanthorhoe quadrifasiata

alle soorten uit deze familie