kleine wintervlinder Operophtera brumata

De rupsen van de kleine wintervlinder kunnen massaal voorkomen op eiken en fruitbomen.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Operophtera brumata
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 13-16 mm. De mannetjes hebben een vale licht- tot donkergrijsbruine kleur met op de voorvleugel een vaak onduidelijke, iets donkerdere middenband. De grijsbruine achtervleugel is lichter en meer effen gekleurd. Mannetjes zijn opvallend variabel in grootte, zelfs als het om vlinders in hetzelfde gebied gaat. Het vrouwtje heeft slechts kleine zwart gebandeerde vleugelstompjes en kan niet vliegen.

Kenmerken rups

Tot 20 mm; lichaam blauwachtig groen, geelachtig groen of groenachtig grijs, gewoonlijk over de rug een donkere middenstreep met aan weerszijden daarvan twee geelachtig witte lengtestrepen, waarvan de buitenste streep gebroken en onregelmatig is; over of iets onder de spiracula een geelachtig witte lengtestreep; veel exemplaren hebben smalle, gele ringen tussen de segmenten; kop bleek groenachtig bruin met donkerbruine tekening.

Gelijkende soorten vlinder

De herfstspanner (Epirrita dilutata), de bleke novemberspanner (Epirrita christyi) en de novemberspanner (Epirrita autumnata) zijn over het algemeen groter, grijzer van kleur en hebben puntigere voorvleugels. Zie ook de berkenwintervlinder (O. fagata).

bleke novemberspanner
Epirrita christyi
GEOMETRIDAE: Larentiinae

novemberspanner
Epirrita autumnata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

herfstspanner
Epirrita dilutata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

berkenwintervlinder
Operophtera fagata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Voorjaarsboomspanner (Alsophila aescularia) en kleine voorjaarsspanner (Agriopis leucophaearia). De drie soorten kunnen massaal tegelijkertijd aanwezig zijn. De rupsen van de voorjaarsboomspanner zijn van de andere twee te onderscheiden door een onvolledig ontwikkeld paar poten aan het achtste lichaamssegment.
Lijkt ook op de berkenwintervlinder (Operophtra fagata), die echter altijd een zwarte kop en zwarte borstpoten heeft.
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

kleine voorjaarsspanner
Agriopis leucophaearia
GEOMETRIDAE: Larentiinae

berkenwintervlinder
Operophtera fagata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

voorjaarsboomspanner
Alsophila aescularia
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Begin oktober-half december in één generatie. Het begin en het eind van de vliegtijd hangen af van de weersomstandigheden; tijdens zachte winters vliegen de vlinders soms tot half januari. De vlinders komen goed op licht en zijn vaak op verlichte vensters aan te treffen. Wanneer men in de late herfst of het begin van de winter in het licht van autolampen nachtvlinders ziet dwarrelen, gaat het, vooral in de buurt van bossen en struwelen, vrijwel zeker om de mannetjes van deze spanner. Zowel de mannetjes als de vrouwtjes kunnen in het donker rustend of omhoog kruipend op boomstammen worden waargenomen.

Levenscyclus

Rups: april-juni. De rupsen laten zich aan een zijden draad op de grond zakken, waarna ze zich in een stevige cocon verpoppen. De soort overwintert als ei op een twijg of in een bastspleet dicht bij een bladknop.

Waardplanten

Allerlei loofbomen en struiken (soms schadelijk op eik).

Habitat

Allerlei gebieden met voldoende bomen of struiken, ook in stedelijke omgeving.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

België

Zeer algemeen in het hele land.

Mondiaal

Heel Europa tot Trans Kaukasië en oostelijk van de Oeral tot de Amoer; in het zuiden vooral in berggebieden, in het noorden tot boven de poolcirkel. In West-Canada en in het noorden van de VS geïmporteerd.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Winter Moth
Duitse naam
Kleiner Frostspanner
Franse naam
la Phalène brumeuse
Oud Nederlandse naam
vorstspanner, wintervlinder
Synoniemen
Cheimatobia brumata, Chimatobia brumata, Larentia brumata
Toelichting Nederlandse naam

Deze spanner vliegt in de wintermaanden en is de kleinste van de wintervlinders.
Kleine wintervlinder is in fruit- en bosbouw al decennialang in gebruik.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Operophtera: een foute schrijfwijze van Oporopthera. Opora is fruit en phtheiro is beschadigen, vernietigen; vanwege de schade die de rups van de kleine wintervlinder kan veroorzaken aan fruitbomen.
brumata: bruma is een verkort woord voor brevissima is het kortste, de kortste dag en ook de winter in het algemeen. De vliegtijd van deze vlinder.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

drievlekdwergspanner
Eupithecia trisignaria

iepenvenusje
Venusia blomeri

hopdwergspanner
Eupithecia assimilata

bonte walstrospanner
Catarhoe cuculata

variabele spikkelspanner
Alcis repandata

streepstipspanner
Idaea humiliata

alle soorten uit deze familie