kleine voorjaarsspanner Agriopis leucophaearia

De kleine voorjaarsspanner is te vinden vanaf begin januari. De vrouwtjes kunnen niet vliegen.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Ennominae / Agriopis leucophaearia
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed tot redelijk goed te determineren)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt vooral voor op de zandgronden in het binnenland en in de duinen; elders schaars of ontbrekend. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 14-17 mm. Het mannetje onderscheidt zich van verwante soorten door zijn geringere grootte. De voorvleugels hebben de vorm van een driehoek met afgeronde vleugelpunten en een flauwe knik in de voorrand. Het patroon op de vleugel is variabel (zie de verschillende foto's in het fotoalbum). De gekromde binnenste en de golvende buitenste dwarslijn zijn vaak donker gekleurd en steken duidelijk af tegen de wit- of bruinachtige ondergrond. Soms vormen deze lijnen de begrenzing van een donker wortelveld en een nagenoeg donker zoomveld. Bij sommige exemplaren is de hele voorvleugel effen donkerbruin; een zwart halvemaantje (dat bij de andere vormen deel uitmaakt van de buitenste dwarslijn) valt bij deze exemplaren op. Het vrouwtje is donkergrijs of zwartachtig en heeft slechts heel kleine vleugelstompjes.

Gelijkende soorten vlinder

Zie de voorjaarsboomspanner (Alsophila aescularia). Het vrouwtje van de kleine wintervlinder (Operophtera brumata) is even groot, heeft dezelfde kleur en is soms ook in januari of februari te vinden, maar heeft iets grotere vleugelstompjes. Vrouwtjes van andere soorten spanners met onontwikkelde vleugels zijn groter of hebben grotere vleugelstompjes.

kleine wintervlinder
Operophtera brumata
GEOMETRIDAE: Ennominae

voorjaarsboomspanner
Alsophila aescularia
GEOMETRIDAE: Ennominae

Gelijkende soorten rups

Voorjaarsboomspanner (Alsophila aescularia) en kleine wintervlinder (Operophtera brumata). De drie soorten kunnen massaal tegelijkertijd aanwezig zijn. De rupsen van de voorjaarsboomspanner zijn van de andere twee te onderscheiden door een onvolledig ontwikkeld paar poten aan het achtste lichaamssegment.
Lijkt ook op de geringde spikkelspanner (Cleora cinctaria), berkenspikkelspanner (Aethalura punctulata), meidoornspanner (Theria primaria) en late meidoornspanner (Theria rupicapraria).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

berkenspikkelspanner
Aethalura punctulata
GEOMETRIDAE: Ennominae

late meidoornspanner
Theria rupicapraria
GEOMETRIDAE: Ennominae

geringde spikkelspanner
Cleora cinctaria
GEOMETRIDAE: Ennominae

meidoornspanner
Theria primaria
GEOMETRIDAE: Ennominae

kleine wintervlinder
Operophtera brumata
GEOMETRIDAE: Ennominae

voorjaarsboomspanner
Alsophila aescularia
GEOMETRIDAE: Ennominae

Vliegtijd en gedrag

Begin januari-half april in één generatie. Soms verschijnen de eerste vlinders iets later, dit is afhankelijk van de reeks milde nachten in januari. De mannetjes rusten overdag soms op boomstammen, maar zitten meestal verscholen achter de schors of in bastspleten; ze laten zich gemakkelijk opjagen en gaan dan enkele meters verderop weer zitten. De vrouwtjes worden geregeld ´s morgens vroeg onder aan boomstammen gevonden. De mannetjes beginnen vrij snel na het donker worden te vliegen en komen soms in grote aantallen op licht.

Levenscyclus

Rups: april-juni. De soort overwintert als pop in de grond.

Waardplanten

Eik.

Habitat

Oude volgroeide eikenbossen en struwelen met oude eiken; ook parken, boomgaarden en tuinen.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt vooral voor op de zandgronden in het binnenland en in de duinen; elders schaars of ontbrekend. RL: niet bedreigd.

België

Vrij algemeen in het hele land. Lokaal in bosrijke gebieden in hoge aantallen.

Mondiaal

Van het Iberisch Schiereiland via heel Europa naar Rusland; in het zuiden van het westelijke Middellandse Zeegebied via de Balkan, Klein-Azië en de Zwarte Zee tot de Kaukasus. De meest zuidoostelijke vangst was in Kazachstan. Naar het noorden tot Zuid-Scandinavië.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Spring Usher
Duitse naam
Weissgrauer Breitflügelspanner
Franse naam
l'Hibernie grisâtre
Synoniemen
Hybernia leucophaearia, Erannis leucophaearia, Hibernia leucophaearia, Hibernia nigricaria
Toelichting Nederlandse naam

De kleine voorjaarsspanner vliegt van januari tot april. Deze is de kleinste van de voorjaarsspanners.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Agriopis: agrios is wild en ops, opos is het gezicht, vanwege de ruwe schubben die de voorkant bekleden.
leucophaearia: leukophaios is witachtig grijs; vanwege de kleur van sommige individuen.

Auteursnaam en jaartal
(Denis & Schiffermüller, 1775)

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

marmerspanner
Ecliptopera silaceata

schildstipspanner
Idaea biselata

oranje agaatspanner
Eulithis testata

egale bosrankspanner
Horisme tersata

sporkehoutspanner
Philereme vetulata

bosbandspanner
Epirrhoe rivata

alle soorten uit deze familie