heidedwergspanner Eupithecia satyrata

Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Eupithecia satyrata
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid

Zeldzaam. Komt lokaal voor op de zandgronden in het binnenland en in de duinen; op sommige vliegplaatsen talrijk. RL: bedreigd.

Rode lijst
bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 9-13 mm. Hoewel deze dwergspanner erg variabel is, is de vlinder vaak goed te herkennen aan de zwarte en witte stipjes op de aders van de muisgrijze voorvleugel. Bont getekende vlinders zijn duidelijk zwart-wit bestoven en hebben een opvallende witte vlek in de binnenrandhoek en een lichte golflijn. De middenstip is klein en kort, soms zelfs rond. De voorrand van de voorvleugel is tamelijk recht en de vleugelpunten zijn enigszins spits. Over het achterlijf loopt vaak een centrale, bleke lijn.

Kenmerken rups

22-24 mm. Grondkleur is variabel, tinten groen, geel, bruin of roze, vaak met stevige donkerder v's en streepjes op rug en flanken.

Gelijkende soorten vlinder

Zie de streepjesdwergspanner (E. intricata) en de guldenroededwergspanner (E. virgaureata).

guldenroededwergspanner
Eupithecia virgaureata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

streepjesdwergspanner
Eupithecia intricata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Zwartvlekdwergspanner (Eupithecia centaureata), egale dwergspanner (Eupithecia absinthiata), schermbloemdwergspanner (Eupithecia tripunctaria), smalvleugeldwergspanner (Eupithecia nanata), jeneverbesdwergspanner (Eupithecia pusillata), v-dwergspanner (Chloroclystis v-ata), zwartkamdwergspanner (Gymnoscelis rufifasciata), guldenroededwergspanner (Eupithecia virgaureata), voorjaarsdwergspanner (Eupithecia abbreviata), eikendwergspanner (Eupithecia dodoneata), vingerhoedskruiddwergspanner (Eupithecia pulchellata) en beverneldwergspanner (Eupithecia pimpinellata).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

vingerhoedskruiddwergspanner
Eupithecia pulchellata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

zwartvlekdwergspanner
Eupithecia centaureata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

egale dwergspanner
Eupithecia absinthiata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

schermbloemdwergspanner
Eupithecia tripunctaria
GEOMETRIDAE: Larentiinae

beverneldwergspanner
Eupithecia pimpinellata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

smalvleugeldwergspanner
Eupithecia nanata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

guldenroededwergspanner
Eupithecia virgaureata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

voorjaarsdwergspanner
Eupithecia abbreviata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

eikendwergspanner
Eupithecia dodoneata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

jeneverbesdwergspanner
Eupithecia pusillata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

v-dwergspanner
Chloroclystis v-ata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

zwartkamdwergspanner
Gymnoscelis rufifasciata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Half maart-begin september in één lange generatie. De vlinders vliegen vanaf de schemering en komen goed op licht.

Levenscyclus

Rups: half juli-half september. De soort overwintert als pop in de strooisellaag.

Waardplanten

Allerlei kruidachtige planten, loofbomen en struiken, waaronder duizendblad, glad walstro, kruiskruid, guldenroede, struikheide en wilg; vooral dophei.

Habitat

Heiden, graslanden, bloemrijke open bossen en verwaarloosde stukken grond.

Zeldzaamheid

Zeldzaam. Komt lokaal voor op de zandgronden in het binnenland en in de duinen; op sommige vliegplaatsen talrijk. RL: bedreigd.

België

Zeldzaam en lokaal in de Kempen, verdwenen in de kuststreek. In Wallonië wijdverbreid, maar lokaal in Luik, Luxemburg en Namen.

Mondiaal

West- en Midden-Europa en via Rusland tot ver in Azië (Tibet, Siberië); in het noorden tot boven de poolcirkel (in Finland boven de 70e breedtegraad!) en op IJsland, in het zuiden tot de Middellandse Zee. Ook in Noord-Amerika.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Satyr Pug
Duitse naam
Satyr-Blütenspanner
Franse naam
l'Eupithécie satyre
Synoniemen
Tephroclystia satyrata
Toelichting Nederlandse naam

Alle soorten uit het Genus Eupithecia plus nog een aantal andere kleine spanners zijn samengebracht onder de groepsnaam dwergspanner.
Naast vele andere plantensoorten is dopheide een belangrijke waardplant van deze dwergspanner.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Eupithecia: eu is goed, goedig en pithex, pithekos is een dwerg. De vlinders hebben een aantrekkelijk uiterlijk en zijn klein. Haworth schrijft: mooie vlinders, als ze rusten zien ze er prachtig uit: de vleugels gespreid en vlak, elegant gedrukt tegen de ondergrond; eigenlijk helemaal ontworpen om ze in vlinderkasten te verzamelen.
Satyrata: satyrus is een sater, een van de bosgodheden uit het gezelschap van Bacchus. Het bos is een van de habitats van deze soort.

Auteursnaam en jaartal
(Hübner, 1813)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

hoekbanddennenspanner
Pennithera firmata

dunvlerkspanner
Lycia hirtaria

grijze heispanner
Pachycnemia hippocastanaria

najaarsboomspanner
Alsophila aceraria

bosspanner
Scopula immutata

dennendwergspanner
Eupithecia indigata

alle soorten uit deze familie