duinhalmuiltje Litoligia literosa

Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Hadeninae / Litoligia literosa
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt vooral voor in de kuststreek en dan met name in de duinen, en verspreid op de zandgronden in het binnenland. RL: kwetsbaar.

Rode lijst
kwetsbaar

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 10-13 mm. Een variabele soort met in de meeste gevallen een karakteristieke combinatie van roze- of roodachtig bruine en lichtgrijze kleuren op een bruingrijze of soms geelbruine ondergrond. De roze- of roodachtige kleur is opvallend aanwezig in het zoomveld en op de bovenzijde van het borststuk. De lichtgrijze kleur is vooral aanwezig in het wortelveld en aan de buitenzijde van de opvallende, zwart gerande scheidingslijn halverwege de voorvleugel, een in het oog springend kenmerk zoals dat ook voorkomt bij het zandhalmuiltje (Mesoligia furuncula). Op korte afstand van deze zwart gerande scheidingslijn loopt een sterk gebogen binnenste dwarslijn die eveneens opvallend zwart gerand is. De zone tussen deze beide lijnen is vaak donkerder gekleurd dan de rest van de vleugel en vormt zo een smalle ‘middenband’ die zich wigvormig verbreedt naar de voorrand toe. In deze band liggen een duidelijke ringvlek en een korte zwartachtige verbindingsbalk tussen de beide lijnen. Het zoomveld is niet verdonkerd. Sommige vlinders zijn contrastrijk getekend, andere hebben een meer effen uiterlijk. Bij contrastrijk getekende vlinders is de soms witachtig grijze niervlek goed te onderscheiden, vooral door de gedeeltelijk zwarte omranding. In meer effen gekleurde vlinders valt de niervlek echter grotendeels weg tegen de grijze achtergrond. Soms komen exemplaren voor die als geheel donker gekleurd zijn.

Gelijkende soorten vlinder

Zie het zandhalmuiltje (M. furuncula). Afgevlogen exemplaren lijken soms op het oranjegeel halmuiltje (Oligia fasciuncula); deze heeft echter een donkerder veld tussen de golflijn en de achterrand, en bovendien een bredere donkerder middenband die extra breed uitloopt naar de voorrand van de vleugel.

Bekijk de gedetailleerde verschillen met illustraties tussen Oligia fasciuncula, Mesoligia furuncula en Litoligia literosa.


Er is ook enige gelijkenis met het gelobd halmuiltje (O. strigilis), het bont halmuiltje (O. versicolor) en het donker halmuiltje (O. latruncula); de zwarte balk in het middenveld is bij deze soorten echter langer omdat de binnenste en de buitenste dwarslijn verder uit elkaar liggen dan de beide lijnen op de voorvleugel van het duinhalmuiltje. Het katwilguiltje (Brachylomia viminalis) heeft een strokleurig wortelveld en een fijne zwarte wortelstreep.

bont halmuiltje
Oligia versicolor
NOCTUIDAE: Hadeninae

katwilguiltje
Brachylomia viminalis
NOCTUIDAE: Hadeninae

zandhalmuiltje
Mesoligia furuncula
NOCTUIDAE: Hadeninae

oranjegeel halmuiltje
Oligia fasciuncula
NOCTUIDAE: Hadeninae

gelobd halmuiltje
Oligia strigilis
NOCTUIDAE: Hadeninae

donker halmuiltje
Oligia latruncula
NOCTUIDAE: Hadeninae

Vliegtijd en gedrag

Half juni-half september in één generatie. De vlinders komen zowel op licht als op smeer en bezoeken bloemen van onder andere kruiskruid.

Levenscyclus

Rups: september-juni. De rups leeft eerst in de wortels van de waardplant, later in de stengel. De soort overwintert als rups. De verpopping vindt plaats in een losse cocon in de grond of in de strooisellaag.

Waardplanten

Diverse zeggen en grassen, waaronder zandhaver, helm en kropaar.

Habitat

Graslanden, duinen, struwelen en moerassen.

Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt vooral voor in de kuststreek en dan met name in de duinen, en verspreid op de zandgronden in het binnenland. RL: kwetsbaar.

Belgiƫ

Zeer zeldzaam in Vlaanderen en sterk achteruitgegaan. Nagenoeg beperkt tot West-Vlaanderen en enkele locaties in Oost-Vlaanderen. In Wallonië vroeger gemeld uit Luik, Luxemburg en Namen, maar daar recent niet meer gezien.

Mondiaal

Zeer lokaal in Europa, noordelijk tot de Britse eilanden en Zuid-Scandinavië. Naar het zuiden tot Noordwest-Afrika (Marokko, Algerije), Sicilië en Griekenland. Turkije, Israël, Iran, Afganistan en Centraal-Azië.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Rosy Minor
Oud Nederlandse naam
kleine zandhaveruil
Synoniemen
Miana literosa, Luperina literosa, Hadena literosa, Procus literosa, Mesoligia literosa
Toelichting Nederlandse naam

De rupsen van de halmuiltjes brengen een groot deel van hun leven door in of op grashalmen.
In de duinen is dit het talrijkste halmuiltje. Zie ook bij 'toelichting wetenschappelijke naam'.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

literosa: literosus is geleerd, behorend bij de letters, bij het alfabet, naar het 'geschrevene' rond de uilvlekken. Dit uiltje heeft veel met de duinen te maken en afleiding van litus is kust is dus ook zeker mogelijk.

Auteursnaam en jaartal
(Haworth, 1809)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

helmgrasuil
Mythimna litoralis

nunvlinder
Orthosia gothica

goudhaaruil
Acronicta auricoma

gewone worteluil
Agrotis exclamationis

perzikkruiduil
Melanchra persicariae

Expres niet primair want afwijkende kleur

moerasheide-aarduil
Protolampra sobrina

alle soorten uit deze familie