zwartbandspanner Xanthorhoe fluctuata

De rupsen van de zwartbandspanner, die in tuinen voorkomt, hebben een voorkeur voor kruisbloemige planten.
Familie
spanners (GEOMETRIDAE)
Onderfamilie
Larentiinae / Xanthorhoe fluctuata
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed tot redelijk goed te determineren)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 13-16 mm. Een bandspanner met een grijsachtig witte of grijze grondkleur met op de voorvleugel langs de voorrand duidelijk twee zwarte of donkergrijze velden en nabij de vleugelpunt een vlek van dezelfde kleur. Het veld bij de vleugelwortel vormt één zwartachtig geheel met de kop en het borststuk. Dat onderscheidt deze soort van een aantal andere bandspanners. Het donkere veld in het midden van de vleugel vormt het begin van een middenband die richting de binnenrand lichter van kleur wordt, vrijwel gelijk aan de grondkleur. Af en toe komen exemplaren voor met een min of meer volledig donkere middenband; deze band is eenkleurig bruingrijs, met wat witte marmering van de grondkleur. De middenband kan ook in breedte variëren en is in incidentele gevallen gereduceerd tot een kleine vlek aan de voorrand. Het donkere borststuk contrasteert duidelijk met het wittige achterlijf.

Kenmerken rups

Tot 25 mm; zeer variabel in kleur, van grijs over bruin naar groen, lichter onder de spiracula, soms roze-achtig; over de rug een rij brede vlekjes, soms met een roze of licht oranje zweem; bleke kop met zwarte stipjes.

Gelijkende soorten vlinder

Exemplaren met een min of meer volledige middenband kunnen eventueel verward worden met de walstrobandspanner (Epirrhoe galiata), die echter een smallere en langwerpigere voorvleugel heeft met een heel licht naar binnen gebogen voorrand; bovendien is de middenband bij de walstrobandspanner tweekleurig: een blauwgrijze kern met bruingrijze zijden. De geoogde bandspanner (X. montanata) is groter en mist de donkere vlekken bij de vleugelpunt en de vleugelwortel.

walstrobandspanner
Epirrhoe galiata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

geoogde bandspanner
Xanthorhoe montanata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Gelijkende soorten rups

Springzaadbandspanner (Xanthorhoe biriviata), koolbandspanner (Xanthorhoe designata), bruine vierbandspanner (Xanthorhoe spadicearia), vierbandspanner (Xanthorhoe ferrugata), grote vierbandspanner (Xanthorhoe quadrifasiata), geoogde bandspanner (Xanthorhoe montanata), scherphoekbandspanner (Euphyia unangulata) en egale bosrankspanner (Horisme tersata).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

springzaadbandspanner
Xanthorhoe biriviata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

koolbandspanner
Xanthorhoe designata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

bruine vierbandspanner
Xanthorhoe spadicearia
GEOMETRIDAE: Larentiinae

vierbandspanner
Xanthorhoe ferrugata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

grote vierbandspanner
Xanthorhoe quadrifasiata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

geoogde bandspanner
Xanthorhoe montanata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

egale bosrankspanner
Horisme tersata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

scherphoekbandspanner
Euphyia unangulata
GEOMETRIDAE: Larentiinae

Vliegtijd en gedrag

Begin april-eind september in twee generaties. De vlinders worden overdag soms rustend aangetroffen op muren. Ze vliegen vanaf de schemering en komen op licht.

Levenscyclus

Rups: mei-oktober. De soort overwintert als pop in de grond.

Waardplanten

Diverse kruidachtige planten, met een voorkeur voor kruisbloemigen zoals herik, raket en look-zonder-look.

Habitat

(Volks)tuinen en stukjes ruige grond in stedelijke omgeving; ook bossen en duinen.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

België

Algemeen in het hele land.

Mondiaal

Dezelfde verspreiding als X. montanata maar komt ook voor in Noord-Amerika, Kamtsjatka, Japan en Korea. In Scandinavië zelfs boven de poolcirkel; in het zuiden Klein-Azië, het noorden van Iran en tot westelijk Centraal-Azië.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Garden Carpet
Duitse naam
Garten-Blattspanner
Franse naam
la Phalène ondée , l'Incertaine
Oud Nederlandse naam
bandspanner, tuinspanner, zwart gebandeerde vlinder
Synoniemen
Larentia fluctuata, Cidaria fluctuata, Melanthia fluctuata, Melanippe fluctuata
Toelichting Nederlandse naam

De bandspanners hebben een bandtekening dwars over de vleugels.
Zwart gebandeerde vlinder is een al lang bestaande naam die al gebruikt wordt door Ter Haar in 'Onze vlinders' (begin vorige eeuw).

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Xanthorhoe: xanthos is geel en rhoe is een stroom, een rivier; verwijzend naar de gelige kronkellijnen die een aantal soorten van dit genus kenmerken.
fluctuata: fluctus is een golf; verwijzend naar de beekjesachtige lijnen op de voorvleugels.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1758)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie spanners (GEOMETRIDAE)

bruine grijsbandspanner
Cabera exanthemata

vliervlinder
Ourapteryx sambucaria

kajatehoutspanner
Pelurga comitata

eikendwergspanner
Eupithecia dodoneata

tere zomervlinder
Hemistola chrysoprasaria

bruine bergspanner
Euphyia frustata

alle soorten uit deze familie