rookkleurige worteluil Euxoa nigricans

Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Noctuinae / Euxoa nigricans
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid

Zeldzaam. Komt verspreid over het land voor. RL: bedreigd.

Rode lijst
bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 15-18 mm. Deze uil lijkt qua grootte en vorm op de graanworteluil (E. tritici), maar is tamelijk effen gekleurd en weinig contrastrijk getekend. De grondkleur van de voorvleugel is donkerbruin of zwartachtig bruin. De ringvlek en de vaak gedeeltelijk geelachtige niervlek vallen meestal goed op.

Kenmerken rups

Tot 40 mm; lichaam okerkleurig of okerkleurig bruin met op de flanken een groenachtig grijze zweem; over de rug een dunne, zwartgezoomde, grijze middenstreep, soms onderbroken door een aantal donkerbruine, driehoekige en ruitvormige vlekken; laag op de flanken een dubbele, lichtbruine lengtestreep; de haren staan op zwartachtige vlekjes ingeplant; kop grijsachtig bruin met zwarte spikkels en streepjes.

Gelijkende soorten vlinder

De graanworteluil (E. tritici) heeft vaak opvallende pijlvlekken in het zoomveld, een wit bestoven ader en meestal een lichte strook langs de voorrand van de voorvleugel. Het mannetje van de vierkantvlekuil (Xestia xanthographa) heeft een bredere voorvleugel. Donkere exemplaren van de gewone velduil (Agrotis segetum) hebben doorgaans een donkere niervlek zonder witte of gele omranding; de ringvlek is bij deze soort soms traanvormig en heeft vaak een donkere kern. Zie ook de variabele worteluil (E. cursoria).

graanworteluil
Euxoa tritici
NOCTUIDAE: Noctuinae

variabele worteluil
Euxoa cursoria
NOCTUIDAE: Noctuinae

vierkantvlekuil
Xestia xanthographa
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone velduil
Agrotis segetum
NOCTUIDAE: Noctuinae

Gelijkende soorten rups

Zwartvlakworteluil (Euxoa obelisca), graanworteluil (Euxoa tritici), variabele worteluil (Euxoa cursoria), witvlekworteluil (Euxoa lidia), grijze worteluil (Agrotis cinerea), bonte worteluil (Agrotis vestigialis), puta-uil (Agrotis puta), gewone velduil (Agrotis segetum), grote worteluil (Agrotis ipsilon), geoogde worteluil (Agrotis clavis), duinworteluil (Agrotis ripae) en gewone worteluil (Agrotis exclamationis).
Let op: de rupsen van de Euxoa- en de Agrotis-soorten zijn erg moeilijk uit elkaar te houden.
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

grijze worteluil
Agrotis cinerea
NOCTUIDAE: Noctuinae

zwartvlakworteluil
Euxoa obelisca
NOCTUIDAE: Noctuinae

duinworteluil
Agrotis ripae
NOCTUIDAE: Noctuinae

bonte worteluil
Agrotis vestigialis
NOCTUIDAE: Noctuinae

graanworteluil
Euxoa tritici
NOCTUIDAE: Noctuinae

variabele worteluil
Euxoa cursoria
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone agaatspanner
Eulithis populata
NOCTUIDAE: Noctuinae

grote worteluil
Agrotis ipsilon
NOCTUIDAE: Noctuinae

witvlekworteluil
Euxoa lidia
NOCTUIDAE: Noctuinae

puta-uil
Agrotis puta
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone velduil
Agrotis segetum
NOCTUIDAE: Noctuinae

geoogde worteluil
Agrotis clavis
NOCTUIDAE: Noctuinae

Vliegtijd en gedrag

Eind juni-eind september in één generatie. De vlinders komen op licht en op smeer en ze bezoeken bloemen van onder andere kruiskruid, vlinderstruik en bosrank.

Levenscyclus

Rups: september-begin juni. De rupsen groeien langzaam, foerageren ´s nachts en verpoppen zich in een met spinsel verstevigde holte in de grond. De soort overwintert als rups.

Waardplanten

Diverse kruidachtige planten, waaronder klaver, weegbree en zuring.

Habitat

(Volks)tuinen, graslanden, akkers, grazige ruigten, moerasachtige gebieden; soms bospaden.

Zeldzaamheid

Zeldzaam. Komt verspreid over het land voor. RL: bedreigd.

België

Zeer zeldzaam en achteruitgegaan. Kwam voor in alle Belgische provincies maar recent enkel uit West-Vlaanderen en Limburg gemeld.

Mondiaal

Heel Europa en de gematigde (Aziatische) zone tot de Grote Oceaan. In Zweden tot de poolcirkel. In het zuiden van Marokko via het hele Middellandse Zeegebied tot Iran.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Garden Dart
Duitse naam
Schwarze Erdeule
Franse naam
le Noirâtre , la Noctulelle sombre
Oud Nederlandse naam
rookkleurige vlinder
Synoniemen
Agrotis nigricans, Luperina nigricans, Agrotis fumosa
Toelichting Nederlandse naam

Rookkleurige worteluil is een al lang bestaande naam die al gebruikt wordt door Ter Haar in 'Onze vlinders' (begin vorige eeuw).
Een oude wetenschappelijke naam van deze soort is fumosa, hetgeen wellicht de brug vormt naar rookkleurig.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Euxoa: euxoos is goed gepoetst; dit zou naar de achtervleugel verwijzen.
nigricans: nigricans is zwartachtig, naar de grondkleur van de donkere vormen.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1761)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

dwerghuismoeder
Panemeria tenebrata

graanworteluil
Euxoa tritici

zwartvlakworteluil
Euxoa obelisca

granietuil
Lycophotia porphyrea

florida-uil
Spodoptera exigua

donker halmuiltje
Oligia latruncula

alle soorten uit deze familie