graanworteluil Euxoa tritici

Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Noctuinae / Euxoa tritici
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(moeilijk tot zeer moeilijk te determineren)
Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt vooral voor in de duinen, op de Waddeneilanden en verspreid op de zandgronden in het binnenland; elders lokaal en minder algemeen. RL: kwetsbaar.

Rode lijst
kwetsbaar

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 13-17 mm. De grootte van deze uil en de intensiteit van de tekening kunnen aanzienlijk variëren, zelfs binnen één vindplaats. De kleur van de voorvleugel loopt uiteen van donkergrijs via grijsachtig bruin tot zandkleurig lichtbruin; deze variatie weerspiegelt vaak het bodemtype waarop de vlinders voorkomen: vlinders van de duinen zijn doorgaans lichter van kleur en hebben een minder contrastrijke tekening. Langs de voorrand loopt vaak een lichte strook tot aan de buitenste dwarslijn, met daarnaast een donker tot zwart wigvormig vlak dat bij veel exemplaren aan de andere zijde wordt begrensd door een met witte schubben bezette ader. Aan de binnenzijde van de golflijn bevinden zich vaak enkele (hooguit zes) korte donkere pijlvlekken; er komen ook exemplaren voor zonder pijlvlekken, zowel vlinders met een lichte als met een donkere ondergrond.

Gelijkende soorten vlinder

De late heide-uil (Xestia agathina) heeft een langwerpige ringvlek. Zie ook de zwartvlakworteluil (E. obelisca), de rookkleurige worteluil (E. nigricans), de variabele worteluil (E. cursoria), de witvlekworteluil (E. lidia) en de gekamde graanworteluil (E. aquilina).

zwartvlakworteluil
Euxoa obelisca
NOCTUIDAE: Noctuinae

variabele worteluil
Euxoa cursoria
NOCTUIDAE: Noctuinae

rookkleurige worteluil
Euxoa nigricans
NOCTUIDAE: Noctuinae

late heide-uil
Xestia agathina
NOCTUIDAE: Noctuinae

gekamde graanworteluil
Euxoa aquilina
NOCTUIDAE: Noctuinae

witvlekworteluil
Euxoa lidia
NOCTUIDAE: Noctuinae

Gelijkende soorten rups

Zwartvlakworteluil (Euxoa obelisca), rookkleurige worteluil (Euxoa nigricans), variabele worteluil (Euxoa cursoria), witvlekworteluil (Euxoa lidia), grijze worteluil (Agrotis cinerea), bonte worteluil (Agrotis vestigialis), puta-uil (Agrotis puta), gewone velduil (Agrotis segetum), grote worteluil (Agrotis ipsilon), geoogde worteluil (Agrotis clavis), duinworteluil (Agrotis ripae) en gewone worteluil (Agrotis exclamationis).
Let op: de rupsen van de Euxoa- en de Agrotis-soorten zijn erg moeilijk uit elkaar te houden.
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

zwartvlakworteluil
Euxoa obelisca
NOCTUIDAE: Noctuinae

rookkleurige worteluil
Euxoa nigricans
NOCTUIDAE: Noctuinae

variabele worteluil
Euxoa cursoria
NOCTUIDAE: Noctuinae

witvlekworteluil
Euxoa lidia
NOCTUIDAE: Noctuinae

grijze worteluil
Agrotis cinerea
NOCTUIDAE: Noctuinae

bonte worteluil
Agrotis vestigialis
NOCTUIDAE: Noctuinae

duinworteluil
Agrotis ripae
NOCTUIDAE: Noctuinae

geoogde worteluil
Agrotis clavis
NOCTUIDAE: Noctuinae

grote worteluil
Agrotis ipsilon
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone velduil
Agrotis segetum
NOCTUIDAE: Noctuinae

gewone worteluil
Agrotis exclamationis
NOCTUIDAE: Noctuinae

puta-uil
Agrotis puta
NOCTUIDAE: Noctuinae

Vliegtijd en gedrag

Half juni-begin oktober in één generatie. De vlinders komen zowel op licht als op smeer. Ze bezoeken bloemen van kruiskruid en struikhei, soms ook overdag.

Levenscyclus

Rups: oktober-eind mei. De rups foerageert ´s nachts op de wortels of de onderste delen van de waardplant en verbergt zich overdag in de grond, waar ook de verpopping plaatsvindt. De soort overwintert als rups, een enkele maal als pop.

Waardplanten

Diverse grassen en kruidachtige planten, waaronder walstro (soms schadelijk op onder andere wintertarwe).

Habitat

Duinen, heiden en graslanden.

Zeldzaamheid

Vrij algemeen. Komt vooral voor in de duinen, op de Waddeneilanden en verspreid op de zandgronden in het binnenland; elders lokaal en minder algemeen. RL: kwetsbaar.

Belgiƫ

In Vlaanderen zeldzaam en achteruitgegaan. Nagenoeg beperkt tot de Kempen en de kuststreek. In Wallonië zeer zeldzaam; recent enkel gemeld uit Namen.

Mondiaal

Noordwest-Afrika (Marokko), Europa (noordwaarts tot Schotland en Midden-Scandinavië), Voor- en Midden-Azië tot Irkoetsk.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
White-line Dart
Duitse naam
Weizeneule
Franse naam
la Noctulelle du froment
Oud Nederlandse naam
tarweuil
Synoniemen
Agrotis tritici, Euxoa crypta, Euxoa nigrofusca
Toelichting Nederlandse naam

De Agrotis- en Euxoa-soorten werden samengevoegd onder de groepsnaam worteluil. De rupsen hebben een relatie met plantenwortels.
Soms is er sprake van schade aan wintertarwe. Graanworteluil is al tijden in gebruik in landbouwkringen.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Euxoa: euxoos is goed gepoetst; dit zou naar de achtervleugel verwijzen.
tritici: Triticum is het plantengeslacht tarwe, foutief door Linnaeus in verband gebracht met de waardplant van deze soort.

Auteursnaam en jaartal
(Linnaeus, 1761)

Actualiteiten

Ontdek meer

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

zwartpuntvolgeling
Noctua orbona

brildrager
Egira conspicillaris

tweekleurige heremietuil
Ipimorpha subtusa

komma-uil
Leucania comma

huismoeder
Noctua pronuba

schaaruil
Hada plebeja

alle soorten uit deze familie