variabele voorjaarsuil Orthosia incerta

In Nederland heette deze soort vroeger 'onstandvastige vlinder'. Al is hij erg variabel, hij is toch vaak goed te herkennen aan de donkere vlekjes aan de binnenrand van de golflijn.
Familie
uilen (NOCTUIDAE)
Onderfamilie
Hadeninae / Orthosia incerta
Groep
Nachtvlinder die nachtactief is
Hoe moeilijk te herkennen
(goed op gelijkende soorten letten)
Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

Rode lijst
niet bedreigd

Verspreiding
Vliegtijd
Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 16-20 mm. Deze zeer variabele uil is in de meeste gevallen goed herkenbaar. De voorvleugel heeft altijd een hoekige vleugelpunt en de tekening is meestal vrij ruw en vlekkerig. Aan de binnenzijde van de lichte, enigszins onregelmatige golflijn bevinden zich vrijwel altijd enkele kleine donkere vlekken: bij de voorrand, iets voor het midden en bij de binnenrand van de vleugel. Bij donkere exemplaren zijn deze vlekken minder duidelijk en bij heel lichte exemplaren ontbreken ze soms. Kleur en tekening variëren sterk: er zijn zwartachtige of donker roodachtig bruine exemplaren met een grotendeels onduidelijke tekening, sommige exemplaren zijn lichtbruin, roodachtig grijs of lichtgrijs met donkerbruine of zwartachtige spikkels en vlekken en/of onregelmatige banden en er komen vrij effen gekleurde vlinders voor. Bij veel exemplaren contrasteert het grijze borststuk met de donkere of bruine vleugels.

Kenmerken rups

Tot 40 mm; lichaam varieert in kleur van blauwachtig groen tot geelachtig groen of donker grijsachtig groen, met uitgebreide witte spikkeling; over het midden van de rug een brede, witte middenstreep met aan weerszijden een smallere witte lengtestreep; over de spiracula een witte of geelachtige lengteband met zwartgezoomde bovenrand; kop lichtgroen of groenachtig bruin.

Gelijkende soorten vlinder

De sierlijke voorjaarsuil (O. gracilis) heeft een zachtere pastelkleurige voorvleugel met een eenvoudiger, minder vlekkerige tekening; de golflijn is rechter en heeft geen kleine donkere vlekken aan de binnenzijde. Zie ook de bandvoorjaarsuil (O. opima), de populierenvoorjaarsuil (O. populeti) en de dubbelstipvoorjaarsuil (Anorthoa munda).

bandvoorjaarsuil
Orthosia opima
NOCTUIDAE: Hadeninae

sierlijke voorjaarsuil
Orthosia gracilis
NOCTUIDAE: Hadeninae

populierenvoorjaarsuil
Orthosia populeti
NOCTUIDAE: Hadeninae

dubbelstipvoorjaarsuil
Anorthoa munda
NOCTUIDAE: Hadeninae

Gelijkende soorten rups

Sierlijke voorjaarsuil (Orthosia gracilis), tweestreepvoorjaarsuil (Orthosia cerasi), nunvlinder (Orthosia gothica), katwilguiltje (Brachylomia viminalis), bruine essenuil (Lithophane semibrunnea), gageluil (Lithophane lamda), eikenuiltje (Dryobotodes eremita), hyena (Cosmia trapezina), roestuil (Mniotype satura), gele granietuil (Polymixis flavicincta) en maanuiltje (Cosmia pyralina).
N.B.: vergelijk behalve de uiterlijke kenmerken ook de tijd van het jaar waarin de rupsen voorkomen, het habitat en de waardplant(en).

gageluil
Lithophane lamda
NOCTUIDAE: Hadeninae

maanuiltje
Cosmia pyralina
NOCTUIDAE: Hadeninae

sierlijke voorjaarsuil
Orthosia gracilis
NOCTUIDAE: Hadeninae

roestuil
Mniotype satura
NOCTUIDAE: Hadeninae

bruine essenuil
Lithophane semibrunnea
NOCTUIDAE: Hadeninae

gele granietuil
Polymixis flavicincta
NOCTUIDAE: Hadeninae

katwilguiltje
Brachylomia viminalis
NOCTUIDAE: Hadeninae

hyena
Cosmia trapezina
NOCTUIDAE: Hadeninae

eikenuiltje
Dryobotodes eremita
NOCTUIDAE: Hadeninae

nunvlinder
Orthosia gothica
NOCTUIDAE: Hadeninae

tweestreepvoorjaarsuil
Orthosia cerasi
NOCTUIDAE: Hadeninae

Vliegtijd en gedrag

Eind februari-begin juni in één generatie. De vlinders komen zowel op licht als op smeer; ze bezoeken bloemen van sleedoorn en wilgenkatjes.

Levenscyclus

Rups: april-juli. De rupsen leven eerst in de zich ontwikkelende knoppen van de waardplant, daarna in samengesponnen uitlopers of bladeren; grotere rupsen verbergen zich overdag in de strooisellaag. De soort overwintert als pop in een cocon in de grond.

Waardplanten

Diverse loofbomen, waaronder eik, wilg, sleedoorn en allerlei fruitbomen; ook kruidachtige planten zoals zuring.

Habitat

Vooral loofbossen; ook struwelen en tuinen.

Zeldzaamheid

Zeer algemeen. Komt verspreid over het hele land voor. RL: niet bedreigd.

België

Vrij algemeen in het hele land. Lokaal talrijk.

Mondiaal

Het Iberisch schiereiland, en heel Europa tot Oost-Azië (Japan). Naar het noorden tot het noorden van de Britse eilanden, Zuid-Scandinavië en verder naar het oosten. Naar het zuiden tot Marokko, het Middellandse Zeegebied, Italië, de Balkan, Klein-Azië, de Zwarte Zee en de Kaspische Zee.

Trend op lange en korte termijn
Onderstaande grafieken tonen de verandering in de talrijkheid van de soort in de loop van de tijd. De eerste grafiek geeft het verloop over de hele periode waarvan we waarnemingen hebben. Omdat de oude gegevens vaak niet erg nauwkeurig zijn (geen aantallen) en incompleet (nadruk op zeldzame soorten) wordt hier de presentie afgebeeld. De tweede grafiek laat het verloop zien van de prestatie van de soort in de laatste dertig jaar. Wat presentie en prestatie precies zijn, en hoe ze worden berekend kunt u lezen op de pagina De berekeningen.
Verspreiding in Nederland in vier perioden
Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.
voor 1950
1950 - 1979
1980 - 1999
2000 - feb 2016
Engelse naam
Clouded Drab
Duitse naam
Variable Kätzcheneule
Franse naam
l'Inconstante , la Fragile , l'Orthosie variable
Oud Nederlandse naam
onstandvastige vlinder
Synoniemen
Taeniocampa incerta, Monima incerta, Orthosia instabilis
Toelichting Nederlandse naam

Voorjaarsuilen vliegen vroeg in het jaar. De meeste zijn Orthosia-soorten.
Deze soort is met recht variabel te noemen. De nachtvlindergids toont vijf varianten en Skinner zes.
Ook de Latijnse, Duitse en Franse soortnaam wijzen op het variabele karakter van deze voorjaarsuil.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Orthosia: orthosis is recht maken. De aandacht wordt erop gevestigd dat dit genus anders is dan b.v. dat van Lacanobia, dit genus heeft een rechte subterminale lijn. Orthosia was ook een aanroepnaam van Artemis en waarschijnlijk had Ochsenheimer beide mogelijkheden in gedachten.
incerta: incertus is niet vastgelegd. Naar de grote variatie binnen deze soort.

Auteursnaam en jaartal
(Hufnagel, 1766)

Nieuws

Blijf op de hoogte

Ontvang vlindernieuws

Soorten uit dezelfde familie uilen (NOCTUIDAE)

halmrupsvlinder
Mesapamea secalis

adusta-uil
Mniotype adusta

saffraangouduil
Tiliacea aurago

schedeldrager
Craniophora ligustri

stippelrietboorder
Protarchanara brevilinea

bont schaapje
Acronicta aceris

alle soorten uit deze familie